نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
عضو هیئت علمی دانشکده ی علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبائی
چکیده
کلیدواژه‌ها
فراگرد رشد در دوره
ی بلوغ در بر دارندهی تغییرات گسترده در زمینه
های فردی و اجتماعی است که می
تواند سلامت نوجوان و جوان را تهدید کند. یکی از این تهدیدها بنا به نظر اریکسون شکل
گیری غلط مفهوم خود و پیامد آن یعنی بحران هویت است. اریکسون این بحران را بهنجار قلمداد می
کند اما ناتوانی در برخورد و کنار آمدن با آن را نابهنجار می
داند زیرا فرد را از داشتن هویتی محکم محروم می
سازد و اگر به طور موفقیت‌آمیزی حل نشود، سر در گمی در نقش، فرار از خانه، بزهکاری و بیماری
های شدید روانی را در پی خواهد داشت (1). بحران هویت که نوجوان را به ابهام و سر در گمی می‌کشاند دارای عوارضی هم
چون اختلال در احساس زمان و وقت، احساس شدید نسبت به خود و هویت منفی خواهد بود (2). در دهه‌های اخیر در زمینه
ی هویت، تحقیقهای بسیار گسترده‌ای توسط پژوهشگران خارجی انجام شده است که می
توان به پژوهشهای گلاسر و مارسیا[1] در زمینه
ی شکل‌گیری حالات هویت در نوجوانی (3،4)، کروجر[2] در مورد رابطهی هویت با متغیرهای سن و جنس (5) و مارتینز[3] در مورد ارتباط بین رشد اخلاقی با هویت‌یابی اشاره کرد (6). هم
چنین تحول گسترده
ی اجتماعی در ایران توام با ترکیب سنی جوان جمعیت در طی دو دههی اخیر، زمینهی مناسبی را برای توجه پژوهشگران علوم رفتاری به مسائل نوجوانان و جوانان فراهم نموده است که تجلی آن را می
توان در پژوهش
های مربوط به هویت و ابعاد گوناگون آن شاهد بود. به عنوان مثال کریمی رابطهی عزت
نفس و هویت‌یابی در نوجوانان (7)، آخوندمکای تاثیر شناختدرمانی گروهی به روش بک (8)، مظلوم ارتباط شیوه
ی فرزندپروری والدین با پایگاه هویت در دانش
آموزان (9)، شفیع
آبادی، مهدوی و بهرامی اثربخشی شیوه
ی مشاورهی گروهی با رویکرد تحلیل روانی و رویکرد شناختی (10)، لطافتی تاثیر اصلاح شناختیرفتاری گروهی بر افزایش عزت
نفس دانش
آموزان (11) و دربای اثربخشی آموزش مفاهیم نظریه
ی انتخاب و فنون واقعیت
درمانی بر افزایش صمیمیت زوجین ناسازگار را مورد بررسی قرار داده
اند (12). اگر چه هدف اکثر پژوهش
های مذکور توصیف وضع موجود و بیان مسائل و مشکلات مربوط به هویت است، با این وجود می
توان به پاره
ای از آنها که روش
های مختلف روان
درمانی و مشاوره را مورد استفاده قرار دادهاند تا مشکلات ناشی از این بحران را کاهش دهند نیز اشاره کرد.
در یک جمع
بندی اجمالی از پژوهش
های قبلی و در جهت تبیین علت وجودی پژوهش، با وجود اینکه بحران هویت با توجه به تغییرهای ناشی از دوره
ی بلوغ معمولا از نوجوانی آغاز گشته و دانش
آموزان دوره
ی راهنمایی تحصیلی را هدف قرار می
دهد، این موضوع کمتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. از سوی دیگر، ترکیب جوان جمعیت کشور و پیامد طبیعی آن یعنی گسترش مسائل و مشکلات نوجوانان و جوانان در جامعه
ی متحول امروزی و هم
چنین عدم تناسب بین تعداد مشاوران در مدارس با تعداد دانش
آموزان، ضرورت توجه به روش
های درمانی سریع و کم
هزینه را آشکار می
سازد و به همین دلیل تلاش گردید تاثیر شیوه
ی واقعیت
درمانی گروهی برکاهش بحران هویت مورد بررسی قرار گیرد.
در واقع یکی از روش
های مطرح برای کاهش و حل مسائل مربوط به بحران هویت، استفاده از روش واقعیت
درمانی گروهی گلاسر است. در این روش سعی میشود با توجه به مفاهیم واقعیت، مسئولیت و امور درست و نادرست در زندگی فرد به رفع مشکلات او کمک شود (13). تعداد زیاد دانش‌آموزان و کمبود مشاوران کارآمد در مدارس از یک سو و عدم توانایی برنامه
ی راهنمایی و مشاوره در مدارس بر مشاوره
ی فردی صرف از سوی دیگر، ضرورت توجه و بهره
گیری از روش
های گروهی مشاوره را آشکار می
سازد (14). علاوه بر این، از میان نظریه‌های مشاوره و روان‌درمانی موجود، واقعیت
درمانی بیش از سایر رویکردها بر موضوع هویت تاکید کرده است (13).
در واقع، روش واقعیت
درمانی تا حد زیادی مربوط به کار گروهی با نوجوانان و جوانان در موقعیت‌های آموزشی می‌باشد. معمولا نظریه
ی گلاسر از سوی معلمانی که قصد داشتند ایده‌های اساسی او را در زمینه
ی واقعیتدرمانی در کلاسهای درس بهکار ببرند، پذیرفته شده است. اساس واقعیت
درمانی گروهی از فرآیند خود ارزیابی تشکیل شده است چرا که فضای حاکم بر گروه می‌تواند به اعضای گروه کمک کند تا ارزیابی درستی از رفتار خود به دست آورند (15). استفاده از روش واقعیت
درمانی گروهی مبتنی بر مجموعه
ای از یافته
های پژوهشی است که خاطر نشان می
سازند فرد در پرتو وجود اثرات انگیزشی گروه، دگرگونی‌هایی در خود به وجود می‌آورد. فعالیت‌های گروهی در عین حال که فرد را از مشکلات ناشناختهی قبلی خود آگاه می‌سازد، آرامش و تسکین را در شخص سبب میشود چرا که فرد به این نتیجه میرسد که دیگران نیز مشکل یا مشکلاتی مشابه وی دارند (14). فلسفه
ی پنهان در انتخاب این روش از دیدگاه مورینو این واقعیت است که انسان در گروه متولد میشود و در گروه بیمار میشود، پس چرا در گروه درمان نشود. مشاورهی گروهی فرآیندی بین
فردی است که در آن اعضا در ارتباط با دیگران خود را کشف می‌کنند در حالی که سعی بر اصلاح نگرش‌ها و رفتارهایشان دارند (16). ثنایی ذاکر کارکردهای مشاوره
ی گروهی را در مواردی هم
چون ایجاد امید، عمومیت، انتقال اطلاعات، نوعدوستی، همبستگی گروهی، تخلیه
ی روانی، رشد مهارت اجتماعی، رفتار تقلیدی، یادگیری همنشینانه و عوامل وجودی (اگزیستانسیالیستی)، مرور درمانی گروه اولیهی خانواده می
داند (17) .
روش
کار
پژوهش حاضر از نوع شبهتجربی است که در آن از طرح پیش
آزمون و پس
آزمون با گروه شاهد استفاده شد. جامعه
ی آماری پژوهش را تمامی دانش
آموزان دختر و پسر پایه
ی سوم راهنمایی تحصیلی شهر خرمآباد که در سال تحصیلی 7- 1386 مشغول به تحصیل بودند، تشکیل می
دادند. به علت کثرت افراد جامعه
ی آماری (10438 نفر) در مرحله
ی نخست از روش نمونه
گیری تصادفی خوشه
ای استفاده شد (18) . در مرحله
ی دوم، دو گروه 16 نفره از دانش
آموزان دختر و پسر به عنوان نمونه
ی انتخابی با توجه به نوع روش تحقیق و انحراف معیار جامعهی مورد نظر و بر اساس نمونه
گیری تصادفی مشخص شدند. روش اجرا به این ترتیب بود که ابتدا به دو اداره
ی آموزش و پرورش شهر خرم
آباد مراجعه و سپس از بین مدارس راهنمایی در هر ناحیه، دو مدرسه به صورت تصادفی انتخاب
(2 مدرسه
ی پسرانه و 2 مدرسه
ی دخترانه) و آزمون هویت شخصی بر روی دانش
آموزان سال سوم که تعداد آن
ها 418 نفر بود، اجرا گردید. پس از استخراج نمرهها و درجه
بندی رتبه
ی هویت، از بین 72 دانش
آموزی که بیشترین نمره را کسب کرده بودند، 36 نفر انتخاب و سپس مجددا این افراد به دو گروه آزمون و شاهد (هر گروه شامل 18 دختر و 18 پسر) تقسیم شدند (در هر دو مرحله شیوه
ی انتخاب تصادفی ساده بود). پس از تعیین تعداد قطعی افراد دو گروه آزمون و شاهد
(کاهش 4 نفر به علل مختلفی هم
چون غیبت و عدم تمایل به همکاری) بر روی گروه آزمون (16 دانش
آموز در دو گروه 8 نفره
ی دختر و پسر)، 10 جلسه
ی مشاوره واقعیتدرمانی گروهی به مدت 5/1 ساعت اجرا و در پایان مجددا پس
آزمون
(آزمون هویت شخصی) از هر دو گروه آزمون و شاهد
به عمل آمد.
متغیر مستقل این پژوهش، شیوه
ی واقعیت
درمانی گروهی و متغیر وابسته، هویت شخصی می
باشد. هم
چنین جنسیت دانش
آموزان نیز متغیر دیگر مورد نظر در تحقیق است.
به منظور سنجش بحران هویت از آزمون هویت شخصی احمدی که پرسش
نامه
ای 10 سئوالی (حاوی 4 قسمت) است، استفاده شد. از مزایای این آزمون قابلیت اجرای فردی و گروهی و پاسخ
دهی سریع به آن (زمان بین 5 تا10 دقیقه) است که می
توان از آن برای هر دو جنس استفاده نمود. حداکثر نمره
ی آزمون که نشانه
ی بالاترین میزان بحران هویت است، برابر با 30 و حداقل نمره
ی بحران هویت برابر 10 و نمره
ی پایین
تر از 10 نشانهی نداشتن بحران هویت می‌باشد. جهت تعیین اعتبار و روایی آزمون، سازنده
ی این آزمون آن را روی 60 نفر از دانش‌آموزان مدارس دوره
ی راهنمایی شهر اصفهان اجرا نموده است که قابل فهم، ساده و روشن بودن سئوالها و روایی صوری آن تایید شده است. نمرههای به دست آمده از این دانش‌آموزان از طریق دونیمه
کردن (زوج و فرد) بررسی و ضریب اعتبار 78 درصد به
دست آمد. سازنده مجددا پرسش
نامه را در بین30 دانشجو توزیع و ضریب همبستگی
89 درصد به دست آورد. علاوه بر این، با استفاده از ضریب اعتبار اسپیرمن براون، ضرایب اعتبار آزمون هویت شخصی معادل 92 درصد محاسبه گردید (2). جراره و شعبانی نیز با استفاده از این پرسش
نامه در پژوهشهای خود، اعتبار و روایی آن را تایید کرده
اند (19،20).
در پژوهش حاضر نخست با توجه به جنسیت دانش
آموزان شرکتکننده و برای رعایت اخلاق پژوهشی، به
توسط محقق و با آموزش و نظارت یکی از اعضای هیات
علمی گروه علوم تربیتی دانشگاه لرستان، تمام فعالیت
ها برای دانش
آموزان توضیح داده شد و سپس محقق مراحل عملیاتی خود را آغاز نمود. در طی 10 جلسه مشاورهی واقعیت
درمانی گروهی موضوعهایی هم
چون آشنایی اعضای گروه با یکدیگر و بیان قواعد و قوانین حاکم بر جلسات مشاوره
ی گروهی، معرفی اصول روش واقعیت
درمانی گروهی، آشنایی با بحران هویت و عوامل موثر بر پیدایش آن، افزایش شناخت و آگاهی هر عضو از خود و شیوه
های مقابله با بحران هویت بررسی شدند. علاوه بر این در تمام جلسات مفاهیم اصلی روش واقعیت
درمانی و فراگرد هشتگانه
ی آن که شامل مواردی هم
چون درگیری عاطفی درمانگر با مراجع، تمرکز بر رفتار کنونی و نه بر احساسها و تاکید بر حال و نه گذشته، ارزیابی رفتار و قضاوت ارزشی توسط مراجع، برنامه
ریزی برای ارایه
ی رفتار مبتنی بر مسئولیتپذیری، تصمیم
گیری و تعهد بر انجام مراحل علمی، رد هر گونه عذر و بهانه (در صورت عدم اجرای برنامه توسط مراجع)، عدم تنبیه و انتقاد از مراجع، تسلیم نشدن در برابر عدم موفقیت مراجع در اجرای برنامه
ها و تکالیف می
شود، به
کار گرفته شدند (21). درنهایت تجزیه و تحلیل اطلاعات با استفاده از نرمافزار SPSS نسخه
ی 10 و به
کمک آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و آزمون
های آماری رگرسیون چندمتغیره و تحلیل کوواریانس انجام شد.
نتایج
دامنه
ی سنی آزمودنی
های شرکت
کننده در هر دو گروه آزمون و شاهد 15-13 سال با میانگین سنی 14 سال بود. هم
چنین 8 آزمودنی دختر و 8 آزمودنی پسر در گروه آزمون و 8 آزمودنی دختر و 8 آزمودنی پسر در گروه شاهد شرکت داشتند. از آن جایی که در بدو امر آزمون هویت شخصی بر روی 418 نفر از دانش
آموزان اجرا شد، به علت مخدوش بودن 8 پاسخ
نامه، تعداد 410 پرسش
نامه بررسی و نمرات هویت شخصی آنان تعیین گردید. اطلاعات حاصل تاییدکنندهی آن است که حداقل نمره
ی هویت شخصی دانش
آموزان 40/5 و حداکثر آن 49/26 با میانگین 65/12 و انحراف معیار 43/7 می
باشد که به
نظر می
رسد توزیع فراوانی نمرههای هویت شخصی دانش
آموزان تقریبا یک توزیع بهنجار باشد. به هر حال با توجه به نمرههای به دست آمده، اقدام به طبقه
بندی تمامی دانش
آموزان برحسب میزان بحران هویت شخصی شد که نتایج در جدول (1) مشخص شده است.
جدول 1- توزیع فراوانی و درصد دانش
آموزان برحسب درجه
ی هویت شخصی
|
درجه |
فراوانی |
فراوانی تراکمی |
درصد |
|
9-0 15-10 30- 16 جمع |
223 115 72 410 |
223 338 410 - |
39/54 04/28 57/17 00/100 |
چنان که از جدول (1) معلوم می
گردد 72 نفر از دانش
آموزان بالاترین نمره را کسب کردند که نشانهی بحران هویت شدید بود و از بین آنان 36 نفر به دو گروه آزمون و شاهد تقسیم شدند. نمرههای مرحله
ی اول آزمون هویت شخصی به منزله
ی پیش
آزمون و نمرههای پس از کاربرد روش واقعیت
درمانی گروهی به منزله
ی پس
آزمون تلقی گردید. جدول (2) نمرات آزمون هویت شخصی را در هر دو گروه آزمون و شاهد در مرحلهی پیش
آزمون و پس
آزمون نشان می
دهند.
از آن جایی که تفاضل نمرههای دو گروه در جداول مذکور محاسبه شده است، داده
های آماری بیانگر آن است که نمره
های هویت شخصی دانش
آموزان در دو گروه
و در دو مرحله
ی پیش و پس
آزمون متاثر از مشاوره
ی واقعیت
درمانی گروهی کاملا با یکدیگر متفاوت است که نشانگر تاثیر مثبت این روش بر کاهش بحران هویت در گروه
جدول 2- نمرههای هویت شخصی دانش
آموزان در مرحله
ی پیش
آزمون و پس
آزمون در و شاهد
|
گروه |
گروه |
||||
|
پیش آزمون |
پس آزمون |
نمره |
پیش آزمون |
پس آزمون |
نمره |
|
19 17 23 26 20 23 21 22 22 28 27 25 27 24 21 19 |
14 10 13 15 17 11 13 12 14 19 25 14 9 17 10 12 |
5 7 10 9 3 12 8 10 8 9 2 11 18 7 11 7 |
23 18 16 18 25 25 29 20 22 15 16 16 17 23 24 26 |
23 18 16 19 23 25 29 16 23 15 16 18 17 27 21 22 |
0 0 0 1 2 - 0 0 4 - 1 0 0 2 0 4 3- 4 - |
آزمون می
باشد. علاوه بر این نتایج حاصل از محاسبهی رگرسیون چند متغیره نیز این یافته را تایید می
نماید (جدول 3). تحلیل داده
های مبتنی بر رگرسیون چند متغیره نشان می
دهد که f به دست آمده با درجات آزادی (3 و 28) با 95 و 99 درصد اطمینان معنیدار است. به این معنی که مقدار f محاسبه شده (14/55) با درجات آزادی (3 و 28) از f جدول در سطح
5 درصد (95/2) و در سطح 1 درصد (57/4) بزرگ
تر است. بنا بر این فرض صفر رد میشود و نتیجه می‌گیریم که مشاورهی گروهی با رویکرد واقعیت
درمانی بر کاهش بحران هویت دانش‌آموزان موثر است.
برای آزمون تفاوت میزان اثربخشی مشاورهی گروهی با رویکرد واقعیتدرمانی بر کاهش بحران هویت در دانش‌آموزان دختر و پسر از تحلیل کوواریانس استفاده شد (جدول 4). در جدول (4) سه متغیر پیش‌آزمون، متغیر مستقل (مشاورهی گروهی به روش واقعیتدرمانی) و جنسیت و تاثیر آنها بر بحران هویت دانش‌آموزان مورد بررسی قرار گرفته است. در مورد پیش‌آزمون، f محاسبه شده (69/41) با درجات آزادی
جدول 3- تحلیل رگرسیون چندمتغیره هویت شخصی دانش
آموزان
|
منابع تغییر |
مجموع مجذورات |
درجه آزادی |
میانگین مجذورات |
f محاسبه شده |
سطح معنی |
|
رگرسیون |
005/833 |
3 |
668/277 |
15/55 |
01/0 |
|
باقی‌مانده |
964/140 |
28 |
034/5 |
|
|
|
مجموع |
969/973 |
31 |
|
|
|
(1و 27) بزرگ
تر از f جدول (61/7) در سطح 1 درصد می‌باشد. بنا بر این نتیجه می‌گیریم عامل پیش‌آزمون در سطح
5 درصد (21/4) و 1 درصد (68/7) معنی
دار است. در مورد متغیر مستقل یعنی مشاوره
ی گروهی به
روش واقعیتدرمانی،
f محاسبه شده (1/113) با درجات آزادی (1 و 27) بزرگ
تر از f جدول (68/7) در سطح 1 درصد می‌باشد و لذا می‌توان نتیجه گرفت که مشاوره
ی گروهی به
روش واقعیت
درمانی باعث کاهش بحران هویت در دانش‌آموزان میگردد. در مورد جنسیت، f محاسبه شده (99/0) با درجات آزادی (1 و 27) از f جدول (68/7) در سطح 1/0 کوچک
تر است و نتیجه می‌گیریم که بین دختران و پسران از لحاظ میزان اثربخشی مشاوره به
روش واقعیت
درمانی گروهی تفاوت معنی
داری از لحاظ جنسیت وجود ندارد. در مورد تعامل بین جنسیت و متغیر مستقل، f محاسبه شده (112/2) از f جدول (68/7) در سطح
1 درصد کوچک
تر است و با 99 درصد اطمینان می‌توان گفت عامل‌های جنسیت و متغیر مستقل دارای تعامل نبوده و نمی‌توان گفت که تعامل آن
ها با یکدیگر باعث کاهش بحران هویت در دانش‌آموزان گردیده است.
جدول 4- تحلیل کوواریانس سه متغیر پیش‌آزمون، متغیر مستقل (مشاوره
ی گروهی به روش واقعیتدرمانی) و جنسیت
|
منابع تغییر |
مجموع مجذورات |
درجات آزادی |
میانگین مجذورات |
f محاسبه شده |
|
پیش‌آزمون |
201 |
1 |
201 |
6/41 |
|
جنسیت |
8/4 |
1 |
8/4 |
99/0 |
|
مشاوره |
547 |
1 |
547 |
1/113 |
|
تعامل جنسیت و مشاورهی گروهی |
22/10 |
1 |
22/10 |
11/2 |
|
عامل درونگروهی |
7/130 |
27 |
84/4 |
|
|
مجموع |
3/869 |
32 |
|
|
بحث و نتیجه
گیری
شرکت
کنندگانی که روش مداخلهی واقعیت
درمانی گروهی را دریافت کردند به
طور معنی
داری بهبودی بیشتری نسبت به افرادی که تحت تاثیر این مداخلهی درمانی قرار نگرفتند نشان داده
اند. نتایج این مطالعه همسو با پژوهشهای کوری، جاستیس و رندال است که توانمندی روش واقعیتدرمانی گروهی را به ویژه در درمان اختلالهای رفتاری گروه سنی نوجوانان و جوانان و در محیطهای آموزشگاهی نشان داده
اند (24-22). نتایج پژوهشهای جراره، شعبانی، موسوی، شفیع
آبادی، دلاور و سدریپوش، کوتس، اسکات، دیکسون و رئیسی نیز به علت اشتراک در کاربست روش مشاوره
ای واقعیت
درمانی گروهی همسو با یافته
های پژوهش حاضر کاهش مسایل و مشکلات مربوط به بحران هویت در نوجوانان و جوانان را گزارش کرده
اند (19، 29-20).
نتایج مطالعهها در مورد تاثیر مولفهی جنسیت بر اثربخشی روش واقعیت
درمانی گروهی با یکدیگر متفاوت است.
پژوهش حاضر همسو با تحقیق یعقوبی، احمدی و رضوانی
نژاد، عبدی و شمس است که دریافتند رابطه
ای بین جنسیت با اثربخشی روش واقعیتدرمانی گروهی وجود ندارد (33-30)، برعکس، پژوهش
های سلیمی و اکبری گزارش کرده
اند که اثربخشی روش مشاوره
ای واقعیت
درمانی گروهی در بین دو گروه جنسی دختران و پسران یکسان نیست (7،34،35). استفاده از روش واقعیت
درمانی گروهی در مدارس و به
ویژه در دو دوره
ی راهنمایی و متوسطه توسط مشاوران و جایگزینی مشاوره
های گروهی به
جای مشاورهی فردی را توصیه مینماییم. استفاده از روش واقعیتدرمانی برای حل سایر مسائل نوجوانان و جوانان هم
چون افسردگی، اضطراب، مشکلات ناشی از روابط والدین با نوجوان و سرانجام مقایسه
ی کارآیی روش واقعیت
درمانی گروهی با سایر روش
های درمانی و مشاوره
ای نیز پیشنهاد میگردد. مطالعات پی
گیری به منظور مشخص نمودن پایداری تاثیرهای درمانی الزامی به نظر می
رسد.
1. Kaplan H, Sadock B. [Synopsis of psychiatry: Behavioral science, clinical psychiatry]. Poorafkari N. (translator). 4th ed. Tabriz: Zowghi; 1993: 23-68. (Persian)
2. Ahmadi A. [An introduction to counseling and guidance]. 1st ed. Isfahan: University of Isfahan; 1995: 23-45. (Persian)
18.Delavar A. [Research methodology at educational sciences and psychology]. 11th ed. Tehran: Virayesh; 2002: 123-247. (Persian)
19.Geraree G. [Influence of group counseling with reality therapy approach on reducing youth identity crisis]. MA. Dissertation. Tehran: Allameh Tabatabaee University, College of educational sciences and psychology, 2001: 78-84. (Persian)
20.Shabani A. [Influence of group counseling with reality therapy approach on reducing identity crisis of crime immolations]. MA. Dissertation. Tehran: Allameh Tabatabaee University, College of educational sciences and psychology, 2001: 78-84. (Persian)
21.Sharf R. Theories of psychotherapy and counseling. 1st ed. California: Brooks-Cole; 1996: 11-28.
22.Corey G. Theory and practice of group counseling. 8th ed. California: Brooks-Cole; 2002: 47-66.
23.Justice LK. Reality therapy. [cited 2003]. Available from: http://www.personal.kent.edu/~lkjusti1/Choice_Theory/Reality%20T
herapy.htm
24.Randall K. The theories of William Glasser. [cited 2004]. Available from: http://www.kevinrandell.com/docs/sci_port/EDU4112_Glasser_essay.doc
25.Moosavi M. [Influence of group counseling with reality therapy approach on identity crisis of 15-18 years old girls at first district of Karaj]. MA. Dissertation. Tehran: Tarbeyat Moallem University, College of educational sciences and psychology, 1998: 48-55. (Persian)
26.Shafeeabadi E, Delavar A, Sedreepoosh N. [Effect of group counseling with reality therapy approach on reducing anxiety among girl teenagers]. Journal of knowledge and research in psychology 2005; 25: 21-34. (Persian)
28.Scott JE, Dixon LB. Psychological interventions for schizophrenia. [cited 1995]. Available from:
http://www.mentalhealth.com/mag1/scz/sb-psyc.html
29.Raesi F. [A survey on effect of group counseling on reducing identity crisis among girls teenagers of third and forth district of Isfahan city]. MA. Dissertation. Tehran: Tarbeyat Moallem University, College of educational sciences and psychology, 1997: 28-33. (Persian)
30.Yaghobi H. [Effect of assertive training with use of role method on social skills of secondary school pupils of Tafresh]. MA. Dissertation. Tehran: Allameh Tabatabaee University, College of educational sciences and psychology, 1998: 18-64. (Persian)
31.Ahamadi A, Rezvani-Nejad M. [A survey on effect of group counseling with reality therapy approach on identity crisis among university students]. Journal of innovation and research in counseling 1999; 3-4: 27-35. (Persian)
32.Abdi B. A survey on relationship among gender roles, professional identity positions and fear about progress. [cited 2000]. Available from: http://dbase.irandoc.ac.ir/00616/00616918.htm
33.Shams S. [Investigation about effectiveness of behavioral-cognitional group counseling on suicide, hopelessness, and self-concept among teenagers]. MA. Dissertation. Tehran: Tarbeyat Moallem University, College of educational sciences and psychology, 2000: 9-21. (Persian)
34.Salimi H. [Effect of guidance and group counseling on professional interest and educational preferences]. MA. Dissertation. Tehran: Allameh Tabatabaee University, College of educational sciences and psychology, 1997: 40-9. (Persian)
35.Akbari H. [Effect of group counseling with reality therapy approach on reducing loneliness among pupils]. MA. Dissertation. Tehran: Allameh Tabatabaee University, College of educational sciences and psychology, 2000: 21-7. (Persian)
)