بررسی وضعیت سلامت روانی معتادان تزریقی در مراکز گذری روزانه ی استان آذربایجان شرقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

متخصص اپیدمیولوژی، مرکز کشوری مدیریت سلامت تبریز

چکیده

شیوع اختلالات روانی در بین معتادان قابل توجه است. هدف از مطالعه‌ی حاضر، بررسی وضعیت سلامت روانی معتادان تزریقی مراکز گذری روزانه می‌باشد.
روش‌کار: در این مطالعه‌ی مورد شاهدی 194 معتاد تزریقی تحت پوشش مراکز گذری روزانه‌ی استان آذربایجان شرقی به عنوان گروه مورد و 130 معتاد تزریقی مراجعه‌کننده به کلینیک درمان نگهدارنده با متادون بیمارستان رازی شهر تبریز به عنوان گروه شاهد انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات پرسش‌نامه‌ی سلامت عمومی 28 گزینه‌ای و اطلاعات کسب شده توسط آزمون‌های من‌ویتنی و رگرسیون لجستیک چندگانه تحلیل شدند.
یافته‌ها: شیوع علایم اختلالات روانی در بین معتادان تزریقی مراکز گذری و کلینیک متادون به ترتیب 4/78 درصد و 3/92 درصد بود. معتادان مراکز گذری  نمرات کمتری در آزمون سلامت عمومی کسب کردند که نشانه سلامت روان بالاتر بود. شیوع اعتیاد به الکل و ارتکاب جرم در بین معتادان بالا بود. مجرد بودن با داشتن علایم اختلالات روانی بالاتر در معتادان همراه بود .
نتیجه‌گیری: شیوع بالای اختلالات روانی در بین معتادان می‌تواند به دشواری در پرهیز دائم و هم‌چنین افزایش رفتارهای پرخطر و ضداجتماعی منجر شود. بالاتر بودن نمره پرسش‌نامه سلامت روان در معتادان  تحت پوشش مراکز گذری نسبت به معتادان کلینیک متادون مطرح‌کننده‌ی تاثیر مثبت مداخله‌های روان‌شناختی در این جمعیت می‌باشد.
 

کلیدواژه‌ها


اعتیاد به مواد مخدر در اصل یک آسیب عصب­شناختی است که در این وضعیت، تغییرات عصب­شناختی اختیار انسان را تحت تاثیر قرارداده و فرد معتاد به استفاده اجباری از مواد مخدر با هر بهایی خواهد پرداخت (1). ایران به لحاظ موقعیت جغرافیایی از یک سو در همسایگی بزرگ­ترین کشور تولیدکننده­ی مواد مخدر بوده و از سوی دیگر گذرگاه اصلی عبور محموله­های مواد مخدر به کشورهای اروپایی است. این موضوع سبب شده است که کشور ما آسیب­های جدی اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و بهداشتی را از این نظر متحمل شود(2). اثرات  فردی ناشی از اعتیاد به مواد مخدر
به­طور کامل مشخص نیست اما نتایج مطالعات گسترده در این زمینه نشان می­دهد که اعتیاد می­تواند به اختلال در دستگاه­های مختلف بدن مثل عضلات اسکلتی و استخوان­ها، گوارش، قلبی­عروقی و ریوی منجر گردد، بر عملکرد کلیه­ها، کبد و غدد درون­ریز تاثیر گذارد. اختلالات عصب­شناختیمثل سکته­ی مغزی، تصمیم­گیری، بی­خوابی، اختلال در حافظه، تشنج، توجه و تمرکز ایجاد نماید و بر رشد طبیعی (در نوجوانان)، ابتلا به انواع سرطان­ها­، عفونت­های انتقالی از راه خون مثل ایدز و هپاتیت B وC، هم­چنین تکامل جنین تاثیر دارد (1،20-3). هم­چنین تعدادی از مطالعات، هم­ابتلایی اعتیاد را با بیماری­هایی مثل کزاز، بوتولیسم و گانگرن مربوط به کلستریدیوم،گزارش نموده­اند (21،12،5). در کنار تمامی این عوارض، روند افزایشی هم­ابتلایی اعتیاد به مواد مخدر و اختلال­های روانی نیز گزارش شده است (28-15). بر اساس مطالعات انجام شده، نزدیک به 50 درصد مردم آمریکا دچار هم­ابتلایی اختلال روانی و اعتیاد بوده و نزدیک به 43 درصد نیز هم­ابتلایی اضطراب و اعتیاد دارند (29). در مطالعه­ی انجام شده در هلند نیز اختلال­های روانی اولیه و ثانویه بین معتادان به مواد مخدر بیش از جمعیت معمول بوده و سه اختلال افسردگی، اختلال اضطراب و اختلال شخصیت ضد اجتماعی بیش از سایر اختلال­ها مشاهده شده است (30،31). بنا بر نتایج یک مطالعه، 80 درصد افراد بی­خانمان دارای اختلال روانی یا اعتیاد و یا دارای سابقه­ی جنایی بوده­اند (32). درگزارش­های مختلف از ایران نیز سوءمصرف مواد با شیوع بالای اختلال­های روان­پزشکی همراه بوده است (27،1). بر اساس مطالعه­ی گیرکن[1]، ابتلا به اختلال­های روانی، ترک اعتیاد را مشکل­تر می­کند و در عملکرد مناسب معتادان نسبت به رفتارهای پرخطر نیز ایجاد مشکل می­نماید (33). هم­ابتلایی بالای افسردگی و اعتیاد به مواد مخدر ضمن ایجاد آسیب­های جدی به فرد معتاد از جمله کاهش کیفیت زندگی و ایجاد مشکلات متعدد در ترک معتادان بیمار، بار اقتصادی و اجتماعی کلانی نیز به جامعه وارد می­کند که در صدر آن خودکشی افراد معتاد جوان می­باشد (35،34،28). امروزه یک چهارم موارد مرگ و میر منتسب به سوء­مصرف مواد است و طبق آمار گزارش شده، افراد پرخطر در تلاش برای خودکشی شامل افراد معتاد، افراد بی­خانمان و افراد دارای مشکلات روانی بوده­اند. به­طوری که بالاترین میزان مرگ مربوط به معتادان دارای اختلال روانی و به علت خودکشی بوده است (38-36).در مورد سبب­شناسی سوءمصرف مواد مخدر، عوامل مختلفی مانند آشفتگی اجتماعی، ­­فشارهمسالان، عوامل خانوادگی، ژنتیکی، مشکلات  هیجانی و روانی در نظریه­ها و تحقیقات مطرح شده­اند (39). در این میان، مشکلات خانوادگی یک عامل بسیار مهم در شکل­گیری رفتارهای انحرافی مانند روی آوردن به اعتیاد یا ارتکاب جرم می­باشند. بر اساس گزارش­های موجود یکی دیگر از دلایل روی آوردن به مواد مخدر، غلبه بر تنش است. استنادهای محدودی وجود دارد که استفاده از روش­های  روان­درمانی یا رفتاردرمانی می­تواند بر معتادان دارای اختلال روانی موثر باشد.

روان­درمانی سه مزیت مهم دارد:

1-     فرونشاندن نشانه­های افسردگی و اضطراب

2-     بهبود وضعیت جسمی و روحی بیمار

3-     ارتقای کیفیت زندگی.

در واقع هنگامی که نشانه­های اختلال روانی از بین رفت، در یک مرحله­ی جدید، معتاد می­تواند بین حمله­های عصبی ناشی  از اختلال­های روانی و میل به مصرف مواد مخدر افتراق قایل شود و بنابراین جهت ترک اعتیاد، انگیزه­ی بیشتر و ترس کمتری داشته باشد (40). مطالعه­ی حاضر جهت بررسی چگونگی تاثیر برنامه­های مداخله مراکز DIC[2] بر وضعیت  روان­شناختی معتادان بود تا با در دست داشتن نتایج مقدماتی  بتوان در جهت پیشبرد و تقویت این برنامه­ها و یا تغییر در نوع برنامه­های مداخله­ای پیشنهادهایی ارایه کرد.

 

روش کار

در این مطالعه­ی مورد شاهدی که در سال­های 87-1386 انجام شده است، 194 نفر در گروه آزمون و 130 نفر در گروه شاهد مورد بررسی قرار گرفتند. گروه آزمون، معتادان تزریقی مراکز DIC سازمان بهزیستی استان آذربایجان شرقی بودند. این مراکز شامل یک مرکز نظارتی دولتی، شش مرکز گذری خصوصی در سطح استان (تبریز، میانه و مراغه) همراه با ده اکیپ سیار بوده و انتخاب تعداد نمونه از هر اکیپ به­طور تناسبی تعیین و روش نمونه­گیری از هر اکیپ به صورت آسان بوده و تا چهار ماه ادامه یافت. معتادانی که حداقل 3 ماه پیش تزریقی بوده و علاوه بر آن تحت پوشش DIC باشند، معیار ورود به گروه آزمون را داشتند.

لازم به ذکر است که خدمات ارایه شده در مراکز شامل:

1- پذیرش و معاینه­ی معتاد تزریقی

2- ارایه­ی خدمات مشاوره­ای

3- ارایه­ی سرنگ­ یک­بار مصرف به صورت رایگان

4- آموزش طریقه­ی تزریق و دریافت سرنگ­های مصرف شده (سرنگ­های تحویل داده شده)

5- مشاوره در رابطه با جایگزینی متادون به جای تزریق (متادون­درمانی) و فواید مصرف آن

6- آموزش پرهیز از رفتارهای پرخطر جهت جلوگیری از انتقال بیماری­هامی­باشند (41).

گروه شاهد از بین مراجعان به بیمارستان رازی تبریز بودند که برای دریافت متادون به این بیمارستان مراجعه می­کردند. مراجعانی که اعتیاد تزریقی حداقل در طی 3 ماه گذشته داشتند و تا آن زمان تحت تاثیر مداخلات و تسهیلات DIC قرار نگرفته بودند، معیار ورود به گروه شاهد را داشتند. نمونه­گیری از گروه شاهد هنگام تشکیل پرونده انجام می­گرفت. لازم به ذکر است در بیمارستان رازی به غیر از توزیع متادون هیچ مداخله­ی دیگری صورت نمی­گرفت. نمونه­گیری از گروه شاهد برای 5 ماه ادامه داشت. ابزار گردآوری داده­ها
پرسش­نامه­ای شامل دو بخش مجزا بود. بخش اول شامل اطلاعات عمومی و بخش دوم شامل پرسش­نامه‌ی 28 سئوالی سلامت عمومی[3] (GHQ-28) بود.

پرسش­نامه­ی سلامت عمومی توسط گلدبرگ[4] در سال 1972 ابداع شد و هدف از طراحی آن شناسایی علایم اختلال­های روانی در محیط­های مختلف بود. سئوال­های پرسش­نامه به بررسی وضعیت روانی فرد در یک ماهه­ی اخیر می‌پردازد.

 

 در انتخاب پرسش­ها بر روی چهار حوزه­ی زیر کار شده است:

1- پرسش­های مربوط به وضعیت جسمانی

2- اضطراب و احساس آشفتگی روان­شناختی

3- اختلال در کارکرد اجتماعی 

4- افسردگی

در این مطالعه پاسخ­ها به صورت نمره‌گذاری لیکرت کدبندی شد (0-1-2-3). نقطه­ی برش در این مطالعه به این صورت بود که افراد دارای نمره­ی 22 و پایین‌تر در گروه سالم و افراد دارای نمره­ی 23 و بالاتر در گروه افراد دارای علایم روانی طبقه‌بندی شدند(45-42). مطالعات فراتحلیل نشان دادند که متوسط حساسیت پرسش­نامه­ی سلامت عمومی 84 درصد و متوسط ویژگی آن 82 درصد است(45). مقادیر آلفای کرونباخ برای نشانه‌های جسمانی 84/0، اضطراب 85/0، کارکرد اجتماعی 79/0، افسردگی 81/0 و وضعیت سلامت روانی 91/0 به دست آمد که بیانگر ثبات درونی قابل قبول این پرسش­نامه می‌باشد. جمع­آوری اطلاعات با استفاده از روش مصاحبه­ی چهره به چهره و با کمک یک روان­شناس و مسئول هر اکیپ که یک معتاد ترک کرده (به علت داشتن قدرت ارتباط بالا با معتادان) بود، انجام گردید.

داده‌های جمع‌آوری شده با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه­ی 16 و توسط آزمون من­ویتنی (جهت تعیین رابطه­ی DIC با مولفه­های سلامت روانی) و رگرسیون لجستیک تک‌متغیره و چندگانه (جهت تعیین عوامل مرتبط با سلامت روانی معتادان تزریقی) در سطح معنی‌داری 05/0P£ مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. لازم به ذکر است شرکت در مطالعه کاملا اختیاری بود. پرسش­گرها به­طور کامل توسط یک پزشک و یک اپیدمیولوژیست تحت آموزش قرار گرفته بودند. هم­چنین به منظور ایجاد انگیزه و جلب همکاری برای هر معتاد، هدیه­ای در نظر گرفته شده بود. طبق آموزش­های به عمل آمده قبل از انجام مصاحبه در بین معتادان کاملا ایجاد انگیزه شده، هدف از انجام مطالعه و فواید طولانی­مدت آن بیان و به آن­ها اطمینان داده می­شد که نام­شان کاملا محرمانه بوده و اظهارات آن­ها به هیچ عنوان به صورت فردی مورد بررسی قرار نخواهد گرفت. مصاحبه­گرها ملزم به رعایت حق اختیار در پاسخ­دهی به هر سئوال بودند و هیچ نوع اجباری در پاسخ به سئوال­ها نبود. لازم به ذکر است که گزینه­ی مایل ­به ­پاسخگویی نیستم، در اکثریت سئوال­ها گنجانده شده بود.

 

نتایج

در مجموع 332 نفر (200 نفر از مراکز DIC و132 نفر از بیمارستان رازی) جمع­آوری و پس از حذف برخی نمونه­ها 194 نفر در گروه آزمون و130 نفر از گروه شاهد مورد بررسی قرار گرفتند. میانگین سنی معتادان تزریقی مراکز  DICو بیمارستان رازی به ترتیب 9/27 سال (8/28-9/26 سال) و 06/28 سال (6/29-04/26 سال) بود. همان­طور که در جدول (1) ملاحظه می­شود، زنان، درصد خیلی پایینی از نمونه­ی مورد مطالعه را به خود اختصاص داده بودند.  به­طوری که در گروه شاهد فقط 1 نفر (8/0%) معتاد زن بود. لازم به ذکر است که30 نفر (4/17%) درگروه آزمون و 37 نفر (6/29%) در گروه شاهد بیکار بودند که رقم بالایی است. تنها 4 مورد (7%) معتادان DIC و 5 مورد (8/3%) معتادان بیمارستان رازی دارای تحصیلات دانشگاهی بودند. 102 مورد (1/53%) از معتادان در گروهDIC  و86 مورد (2/66%) معتادان بیمارستان رازی هرگز ازدواج نکرده بودند و 23 مورد (12%) از معتادانDIC  متارکه کرده بودند یا همسرشان فوت کرده بود.

103 مورد (7/55%) ازمعتادان در گروهDIC  و 15 مورد (6/11%) معتادان در بیمارستان رازی عادت به استعمال الکل داشتند. متوسط مصرف الکل در معتادان الکلی گروه DIC و بیمارستان رازی به ترتیب 47/4 گیلاس (57/5-37/3 گیلاس) و 5/3 گیلاس(8/6-2/0 گیلاس) بود. 129 مورد (6/68%) از معتادان DIC و 60 مورد (2/46%) از معتادان بیمارستان رازی سابقه­ی ترک با متادون داشتند و متوسط دفعات ترک در معتادان DIC و بیمارستان رازی به ترتیب 76/9 بار       (12/12-35/7 بار) و 2/12 بار (25/85-11/7 بار) بود. 68 مورد (1/35%) از معتادان DIC و 55 مورد (6/42%) از معتادان بیمارستان رازی سابقه­ی ارتکاب جرم داشتند. انواع جرایم معتادان مجرم در جدول (2) مشاهده می­شود. متوسط دفعات ارتکاب جرم به ترتیب در معتادان مجرم DIC و بیمارستان رازی 75/6 بار (21/8-29/5) و 30/2 بار (84/2-76/1) بود (59/5=t، 8/0=SE، 0001/0≥P). به­طور تقریبی معتادان تزریقی DIC آخرین بار 5/2 سال پیش (3-5/1 سال) و معتادان بیمارستان رازی آخرین بار 4 سال پیش (33/4-85/2 سال) مرتکب جرم شده بودند (95/1-=t ، 86/6= SE، 54/0=P).

هرویین با 77 مورد (7/39%) و سپس حشیش با 72 مورد (1/37%) شایع­ترین مواد مصرفی در شروع اعتیاد در گروه DIC بودند. در مورد معتادان بیمارستان رازی، حشیش با 73 مورد (3/56%) و سپس تریاک با50 مورد (5/38%) شایع­ترین مواد در شروع اعتیاد بودند. با بررسی روند مصرف نوع مواد مخدر در بین کل معتادان، هرویین به عنوان عمومی­ترین ماده­ی مصرفی مخدر مطرح گردید (هرویین با 235 مورد در کل معتادان (5/72%)، 158 مورد با 4/81 % موارد درمعتادان DIC و 77 مورد با 2/59% موارد در بیمارستان رازی) (جدول شماره 3).

طبق گزارش معتادان، از بین معتادان تزریقی تحت پوشش DIC، 53 مورد (3/27%) و از معتادان تزریقی مراجعه­کننده به بیمارستان رازی 18 مورد (8/13%) در طی30 روز گذشته حداقل یک بار از سرنگ، سوزن، پنبه و فیلتر مستعمل استفاده کرده بودند، به­طوری که معتادان مرکز DIC در 30 روز گذشته      به­طور متوسط 64/5 بار (2/9=SD) و معتادان بیمارستان رازی با بررسی میانگین نمرات معتادان DIC از نظر نوع ماده­ی مخدر درشروع اعتیادشان، تنها معتادان بیمارستان رازی که با

 

جدول 1 -توزیع فراوانی معتادان تزریقیDIC و بیمارستان رازی از نظر متغیرهای جمعیت­شناختی، سابقه­ی ترک، مصرف الکل و ارتکاب جرم

 

متغیرها

گروه­های متغیرها

مرکز  DIC(200نفر)

بیمارستان رازی  (132 نفر)

فراوانی از نظر جنسیت  (درصد)

مرد

زن

    183 (3/94)

 11 (7/5)

  129 (2/99)

1 (8/0)

متوسط سن به سال (انحراف معیار)

 

86/27 (42/6)

03/28 (9/5)

فراوانی شغل (درصد)

کارگر غیرماهر و نیمه­ماهر

کارگر ماهر

 بی­کار

  106 (6/61)

36 (9/20)

30 (4/17)

 

62 (6/49)

 26 (8/20)

 37 (6/29)

 

میزان  تحصیلات (درصد)

ابتدایی و پایین­تر

راهنمایی

دبیرستان و دیپلم

دانشگاهی

 60 (1/32)

  52 (8/27)

 62 (2/23)

13 (0/7)

45 (6/34)

50 (5/38)

 30 (1/23)

5 (8/3)

وضعیت تاهل (درصد)

مجرد / متاهل

جدا شده  

همسر مرده

 102 (1/53)

67 (9/34)

 23 (0/12)

 86 (2/66)

 40 (8/30)

4 (1/3)

مصرف الکل (درصد)

عادت به مصرف

عدم عادت به صرف

103 (7/55)

82 (3/44)

 15 (6/11)

 114 (4/88)

متوسط میزان مصرف الکل /گیلاس  در روز (انحراف معیار)

 

47/4 (8/4)

5/3 (6/5)

سابقه­ی ترک با متادون (درصد)

بلی

خیر

  129 (6/68)

59 (4/31)

59(2/46)
70(8/53)

متوسط تعداد دفعات ترک با متادون (انحراف معیار)

 

43/8 (75/9)

25/2 (28/2)

فراوانی سابقه­ی ارتکاب  به جرم (درصد)

بلی

 خیر

مایل به پاسخگویی­نیستم

68 (1/35)

74 (1/38)

52 (8/26)

 

55 (6/42)

 64 (6/49)

10 (8/7)

 

متوسط تعداد دفعات ارتکاب جرم (انحراف معیار)

 

76/9 (08/12)

14/2 (23/2)

 

 

بنزودیازپین­ها شروع شده بود، نمرات بالاتری از علایم اختلال­های روانی داشتند (028/0P≤، 2/2-= t با خطای معیار 95% به ترتیب 94/0-، 4/16-). با مقایسه­ی میانگین نمرات سلامت روانی، معتادان تحت پوشش DIC که در حال حاضر سابقه­ی مصرف تریاک داشتند، احتمال ابتلای پایین­تری نسبت به سایر مواد مخدر داشتند (014/0P≤، 48/2=t با خطای معیار 95% به ترتیب 28/18 و 06/2). در حالی­که سابقه­ی مصرف هرویین احتمال داشتن علایم اختلال­های روانی را بالا می­برد (005/0P≤، 87/2-= tبا خطای معیار 95% به ترتیب 39/3- و 26/18-). معتادان بیمارستان رازی که در حال حاضر سابقه­ی مصرف داروهای خانواده­ی بنزودیازپین­ها را داشتند نیز  نمرات بالاتری از علایم داشتند (0001/0P≤، 5/3-= tبا خطای معیار 95% به ترتیب 04/6 و 7/21-).                                                                                           

به منظور بررسی  وضعیت  معتادان از نظر  مولفه های  سلامت

 

جدول 2-توزیع فراوانی انواع جرایم کل معتادان تزریقی (تحت پوششDIC و بیمارستان رازی تبریز)

 

نوع جرم

فراوانی

درصد فراوانی

نوع جرم

فراوانی

درصد فراوانی

فروش مواد

38

9/36

چک برگشتی

2

2

سرقت و دزدی

29

2/28

فرار از خدمت سربازی

1

1

خشونت و درگیری

23

33/22

تجاوز به عنف

2

2

جعل اسنادو کلاهبرداری

3

3

فروش و نگهداری اسلحه

2

2

قتل

3

3

کل موارد

103

100

 

روانی در هر دو گروه آزمون و شاهد از آزمون من­ویتنی استفاده شد. معتادان تحت پوشش DIC  و بیمارستان  رازی  از

نظر هر 4 مولفه­ی  سلامت  عمومی به­طور  معنی ­داری  متفاوت

 

جدول3-توزیع فراوانی نوع ماده­ی مصرفی در معتادان تحت پوششDIC و بیمارستان رازی در آغاز اعتیاد و در حال حاضر

نوع ماده­ی مصرفی

DIC

بیمارستان رازی

کل موارد

آغاز  اعتیاد

در حال  حاضر

آغاز  اعتیاد

در حال  حاضر

آغاز  اعتیاد

در حال حاضر

تریاک

هرویین

حشیش

بنزودیازپین­ها

کدئین

داروهای روان­گردان

60 (0/31)

77 (7/39)

72 (1/37)

41 (1/21)

2 (0/1)

3 (5/1)

25 (9/12)

158 (4/81)

9 (6/4)

42 (6/21)

2 (0/1)

11 (7/5)

50 (46/38)

23 (69/17)

73 (2/56)

18 (8/13)

4 (1/3)

1 (76/0)

7 (4/5)

77 (2/59)

2 (5/1)

16 (3/12)

2 (5/1)

1 (76/0)

110 (9/33)

100 (86/30)

130 (1/40)

59 (2/18)

6 (9/1)

4 (2/1)

32 (87/9)

235 (5/72)

11 (4/3)

58 (9/17)

4 (2/1)

12 (8/3)

 

 

بودند، به­طوری­که معتادان بیمارستان رازی، نمرات بالاتری در آزمون سلامت عمومی کسب کردند که بیانگر پایین بودن کیفیت سلامت روانی گروه شاهد در مقایسه با معتادان تحت پوشش DIC می­باشد (جدول شماره 4).

 

جدول 4- اطلاعات توصیفی و تحلیلی معتادان گروه آزمون و شاهد از نظر مولفه­های سلامت روانی

 

P

گروه شاهد

گروه آزمون

مولفه های سلامت روانی

انحراف معیار

میانگین

انحراف معیار

میانگین

023/0

6/4

94/10

4/5

56/9

سلامت جسمانی

0001/0

5/4

84/11

6/5

05/9

کارکرد اجتماعی

001/0

8/4

38/12

9/5

98/10

اضطراب

0001/0

6/5

89/12

9/6

37/10

افسردگی

 

جهت بررسی وضعیت سلامت روانی معتادان در دو گروه آزمون و شاهد از آزمون رگرسیون لجیستیک تک متغیره و چندگانه (جهت کنترل عوامل مخدوش­کننده) استفاده شد.
در آزمون رگرسیون لجیستیک تک متغیره معتادان
بیمارستان رازی 3/3 برابر بیشتر از معتادان تحت پوشش
 DIC شانس علایم اختلال­های ­روانی را داشتند
(001/0≥P، 88/6-6/1= CI95%). هر چند شانس ابتلا به بیماری در گروه سنی بالا کمتر بود ولی این اختلاف از نظر آماری معنی­دار نبود (معتادان در گروه سنی 35-26 سال 09/0=P، 56/0=OR و 6/1-29/0=CI 95% و معتادان در گروه سنی بالای 35 سال 19/0=P، 5/0=OR و 43/1-18/0=CI 95%).              شانس وجود علایم در معتادان متاهل و همسر فوت  نموده  یا

 

جدا شده  نسبت  به  معتادان  هرگز  ازدواج   نکرده کمتر بود

(معتادان متاهل 005/0≥P، 39/0=OR و 75/0-20/0=CI95% و معتادان همسر فوت نموده یا جداشده 024/0≥P، 32/0=OR و86/0-12/0=CI95%). بین سطح تحصیلات و سلامت روانی معتادان، رابطه­ی آماری معنی­داری مشاهده نشد، هر چند شانس ابتلا به بیماری در معتادان با تحصیلات بالاتر بیشتر بود (معتادان با تحصیلات راهنمایی 1/0=P، 9/1=OR و            3/4-88/0=CI95%، معتادان با تحصیلات دبیرستان و دیپلم 9/0=P، 03/1=OR و 13/2-51/0=CI95% و معتادان دانشگاهی 4/0=P، 88/1=OR و 85/8-4/0=CI95%). شانس داشتن علایم در معتادان بی­کار 15/3 برابر معتادان دارای شغل کارگری نیمه­ماهر و غیر ماهر بود. لازم به ذکر است که به علت کمی تعداد معتادان کارمند (3 نفر)، این گروه از آزمون حذف شد. (معتادان بی­کار 039/0≥P، 4/9-1/1=CI 95% و معتادان با شغل کارگر ماهر1/0=P، 57/0=OR و 16/1-29/0=CI95%). مصرف متادون در وجود علایم تاثیری نداشت (سابقه­ی ترک با متادون 36/0=P، 41/1-39/0=CI 95%). هم­چنین عادت به مصرف الکل نیز تاثیری در وجود علایم نداشت (85/0=P، 57/0=OR و 59/1-46/0=CI95%). سابقه­ی ارتکاب جرم در بین معتادان نیز درآزمون تک­ متغیره تاثیری در وجود علایم نداشت (28/0=P، 45/1=OR و 9/2-73/0=CI95%). در مدل رگرسیون لجستیک چند گانه در حضور کنترل متغیرهای مخدوش­کننده (وضعیت تاهل، گروه سنی، سطح تحصیلات، سابقه­ی مصرف الکل، میزان مصرف الکل در بین معتادان الکلی و سابقه­ی ترک با متادون) سلامت  روانی  معتادان گروه DIC بهتر از گروه معتادان بیمارستان رازی بود، به­طوری که معتادان مراجعه­کننده به بیمارستان رازی، شانس بالاتری جهت دارا بودن علایم داشتند (004/0P≤). هم­چنین معتادان هرگز ازدواج نکرده، شانس بالاتری جهت دارا بودن علایم داشتند (03/0P≤) (جدول شماره 5).

بحث و نتیجه­گیری

در مطالعه­ی حاضر 4/78 درصد از معتادانDIC  و 3/92 درصد از معتادان بیمارستان رازی، علایم اختلالات روانی داشتند، این علایم در 72 درصد معتادان تزریقی آمریکا و 29/61 درصد در معتادان تزریقی استرالیا بوده است (23،24).

به­طور کلی شیوع بالای علایم اختلال­های روانی بین معتادان تزریقی با نتیجه­ی مطالعات مشابه هم­خوانی داشت
(15-25،28). در تعدادی از مطالعات از بین اختلال­های روانی مختلف، افسردگی و اضطراب بیشترین رابطه را با سوءمصرف مواد داشته­اند (23،25،27،46). بر اساس گزارش لاندگرن تعدادی از این اختلال­ها در اثر استفاده­ی ممتد و زیاد مواد مخدر ایجاد می­شوند و پیشگیری از اعتیاد در هر مرحله، بدون شک در پیشگیری از این آسیب­ها موثر خواهد بود (1).

 

 

جدول 5- اطلاعات تحلیلی وضعیت سلامت روانی معتادان تحت پوششDIC  و بیمارستان رازی توسط آزمون رگرسیون لجستیک چندگانه

نام  متغیر  

OR

معنی­داری

ß

SE(ß)

CI95%

نام گروه

                 

DIC

بیمارستان رازی

1

8/3

               004/0

_

_

5/9-5/1

گروه سنی

 زیر 25 سال

 35-26 سال

 بالای 35 سال

1

64/0

53/0

 

34/0

37/0

_

_

 

6/1-25/0

1/2-14/0

وضعیت تاهل

 هرگز ازدواج نکرده

متاهل

 همسر جدا شده یا فوت کرده

1

4/0

73/0

 

030/0

66/0

_

_

 

91/0-17/0

01/3-18/0

سطح تحصیلات

   ابتدایی و پایین­تر

 راهنمایی

 دبیرستان و دیپلم

 دانشگاهی

1

34/1

1/1

13/1

 

54/0

82/0

89/0

_

_

 

39/3-53/0

85/2-43/0

5/6-197/0

شغل

کارگر غیر ماهر و نیمه­ماهر

                  کارگر ماهر

 بی­کار

1

54/0

50/2

 

14/0

18/0

_

_

 

22/1-24/0

5/9-66/0

مصرف الکل

عدم عادت

عادت

1

9/1

 

25/0

_

_

 

29/1-9/0

سابقه­ی ترک با متادون

 عدم  سابقه

داشتن سابقه

1

78/0

 

89/0

_

_

 

8/1-36/0

میزان مصرف الکل

( تعداد گیلاس در روز)

 

-

55/0

075/0

091/0

 


 

 

 در مورد معتادان DIC، در افراد با سابقه­ی مصرف تریاک، علایم اختلال­های روانی به­طور معنی­داری کمتر از سایرین بود و بر عکس معتادان به هرویین علایم اختلال روانی بالاتری در مقایسه با معتادان به سایر مواد داشتند که یافتن  علت آن، نیاز به

 

بررسی­های  دقیق­تر دارد. در مورد معتادان بیمارستان رازی، معتادانی که سابقه­ی مصرف  بنزودیازپین­ها  را داشتند، به طور هم­زمان از آسیب­های روانی بالاتری رنج می­بردند. در این رابطه می­توان گفت به احتمال قوی، مشکلات روانی پیشین و عدم آگاهی کافی از نحوه­ی مصرف داروها افراد را ملزم به مصرف بیش از حد بنزودیازپین­ها نموده و به دنبال آن با بالا بردن بی­رویه­ی مقدار دارو و استفاده از اشکال مختلف آن، عارضه­ی اعتیاد نیز گریبانگیر فرد بیمار شده است. در مطالعه­ی مشابه در آمریکا نیز مصرف هرویین و کدیین­ها، هم­ابتلایی بالایی با اختلال­های روانی دارد (23). در مطالعه­ی حاضر اکثریت معتادان (گروه DIC یا بیمارستان رازی) کم­سواد بودند. 7/55 درصد معتادان درگروه DIC و6/11 درصد معتادان در بیمارستان رازی عادت به استعمال الکل داشتند، هم­چنین میزان بی­کاری در دو گروهDIC  و بیمارستان رازی به ترتیب 4/17 درصد و 6/29 درصد بود که این میزان برای قشر فعال جامعه با متوسط سنی 28 سال، یک رقم بالا و قابل تامل است. این­که آیا بی­کاری و تنش ناشی از آن، فرد را به سمت رفتارهای آسیب­زننده می­کشاند (40،46) یا اعتیاد باعث بی­کاری یا ترک تحصیل این گروه از افراد جامعه می­گردد و یا این­که عامل سوم مثل محیط یا ژنتیک فرد را مستعد   آسیب­های اجتماعی مثل اعتیاد به مواد مخدر یا الکل و عدم انگیزه­ی کاری یا تحصیلی می­نماید، کاملا روشن نیست و چه بسا هر سه عامل به­طور متقابل باعث یک­دیگر گردند (39).
 اما آن­چه که مسلم است، این نکته می­باشد که تمامی عوامل مسئول، قابل تغییر و تعدیل­پذیر هستند. حتی عامل ژنتیک نیز در تداخل با عوامل محیطی برعملکردهای فرد غالب می­گردد. 1/35 درصد از معتادان گروه DIC و 6/42 درصد از معتادان بیمارستان رازی سابقه­ی ارتکاب جرم داشتند که البته 8/26 درصد از معتادان DIC و 8/7 درصد از معتادان بیمارستان رازی حاضر به پاسخگویی به این مورد نبودندکه این امر    می­تواند بر جرایم پنهان معتادان صحه بگذارد. در مطالعه­ی حاضر فروش مواد مخدر، سرقت و دزدی به ترتیب حدود 37 درصد و 28 درصد از جرایم معتادان ترزیقی باسابقه را تشکیل می­دادند. بین میزان جرایم در معتادانDIC  و بیمارستان رازی، تفاوت آماری قابل ملاحظه­ای وجود داشت و معتادان DIC به­طور متوسط حدود 5/4 بار و کمتر سابقه­ی ارتکاب جرم داشتند. در مطالعه­ی انجام شده توسط لیمبیک[5] نیز هم­ابتلایی بالایی بین ارتکاب جرم و اعتیاد مشاهده می­شود (22). هرویین، ماده­ی مصرفی عمده­ی افراد مورد مطالعه در این پژوهش بوده است. که با نتایج مطالعه­ی جمشیدی­منش وگیارماتی[6] درمجارستان، هم­خوانی دارد (47،48). درمطالعه­ی اسماعیلی در تهران، ماده­ی مصرفی عمده، حشیش و سپس تریاک بوده است(49). درگروه مراکز DIC با بررسی تغییرات ایجاد شده در نوع ماده­ی مصرفی، از ابتدای اعتیاد تا زمان حال، هرویین هم­چنان بیشترین ماده­ی مصرفی بوده است. با این تفاوت که میزان آن از 21 درصد به 73 درصد رسیده بود. در مطالعه­ی طولی انجام شده توسط امانی، مصرف­تریاک از 7/48 درصد به 4/67 درصد و مصرف هرویین از 5/8 درصد به 5/27 درصد افزایش یافته بود(50).

در مطالعات انجام یافته در آمریکا درخصوص معتادان خیابانی شهر شیکاگو برنامه­های مداخله­ای در کاهش رفتارهای پرخطر تاثیر بسیار زیادی داشته است (53-51).

این در حالی است که نتایج مطالعه­ی حاضر، خلاف آن را نشان می­دهد و ظاهرا برنامه­ی مداخله­ایDIC  تاثیری در عملکرد معتادان نسبت به رفتارهای پرخطر نداشته است و مشابه مطالعات انجام شده در اوکراین، روسیه و آمریکا، استفاده از سرنگ مشترک با وجود تسهیلات موجود، هم­چنان در بین معتادان رواج دارد (58-54). 8/58 درصد از معتادان گروه DIC و 5/28 درصد از معتادان بیمارستان رازی و 66 درصد از معتادان بدون همسر گروه DIC و 5/46 درصد از معتادان بیمارستان رازی، رابطه­ی جنسی بدون استفاده از کاندوم داشته­اند که این تفاوت­ها ضعف عملکرد معتادان تزریقی مراکزDIC  را نشان می­دهد.

معتادان مراجعه­کننده به بیمارستان رازی از نظر هر 4 مولفه،
به­طور معنی­داری سلامت روانی پایین­تری در مقایسه با معتادان تحت پوشش DIC داشتند، هم­چنین در مدل رگرسیون لجستیک چندگانه نیز با کنترل متغیرهای مخدوش­کننده، شانس بالاتری در دارا بودن علایم اختلال روانی داشتند.

 در این مدل، معتادان هرگز ازدواج نکرده نسبت به سایرین، بیشتر به علایم اختلال روانی دچار بودند. بر اساس مطالعه­ی

 

لورتا مشکلات خانوادگی، یک عامل مهم و معنی­دار در شیوع سوءمصرف مواد می­باشد (58). ضمن همبستگی بالایی که بین اعتیاد و علایم اختلال­های روانی مشاهده شد، در مطالعات مختلف بین این علایم و پاسخ به ترک اعتیاد نیز یک رابطه­ی بسیار مستحکم و در عین حال معکوس وجود داشته است
 (59،60). بررسی هر معتاد از نظر وضعیت سلامت روانی ممکن است باعث زمان­بر شدن ویزیت پزشکان گردد اما موفقیت در ترک اعتیاد در فردی که اختلال روانی وی، شناسایی شده است بسیار راحت­تر خواهد بود. توجه به این نکته نیز ضروری است که معتاد بودن فرد دارای اختلال روانی نباید مانع درمان وی شود، بلکه هم­ابتلایی این دو آسیب، اولویت در توجه بیشتر را می­طلبد.

 

 



[1] Geerken

[2]Drop in Centers

2General Health Questionnaire-28

3Goldberg

1Limbeek

[6] Gyarmathy

1. Lundgren M, Amodeo M, Chassle D. Mental health status, drug treatment use and needle sharing among injection drug users. AIDS Educ Prev 2005; 17(6): 525-39.

2. Sedghi GH, Auli V. [The survey of effect causal on quit addiction in addicts of Tehran]. Journal of Hakim 2001; 4(4): 33-46. (Persian)

3. Darke S, Degenhardt L, Mattick R. Mortality amongst illicit drug users: Epidemiology, causes and intervention. In: Griffith E. International research monographs in the addictions (IRMA). Cambridge: Cambridge University press; 2007: 52-78.
4. Tong W, Lima JA, Lai H, Celentano D, Dai S, Lai S. Examine drug abuse on cardiovascular disease in African-Americans. Am J Cardiol 2004; 93: 490-2.
5. Pillai S, Ge D, Zhu G, Kong X, Shianna KV. A genome-wide association study in chronic obstructive pulmonary disease (COPD): Identification of two major susceptibility Loci. Plos Genet 2009; 5(3): 121-6.
6. Bierut L, Madden P, Breslau N, Johnson E, Hatsukami D, Pomerleau O, et al. Novel genes identified in a high-density genome wide association study for nicotine dependence. Hum Molecul Genet 2007; 16(1): 24-35.
7. Berrettini W, Yuan X, Tozzi F, Song K, Francks C, Chilcoat H, et al. Nicotinic receptor subunit alleles increase risk for heavy smoking. Molecul Psychiatry 2008; 13: 368-73.
8. Schlaepfer I, Hoft N, Collins A, Corley P, Hewitt K, Hopfer C, et al. The CHRNA5/A3/B4 gene cluster variability as an important determinant of early alcohol and tobacco. Biol Psychiatry 2008; 63(11): 1039-46.
9. Kelly T, Cornelius J, Clark D. Psychiatric disorders and attempted suicide among adolescents with substance use disorders. Drug Alcohol Depend 2004; 73(1): 87-97.
10. Long J, Engels E, Moore R, Gebo K. Incidence and outcomes of malignancy in the HAART Era in an urban cohort of HIV-infected individuals. AIDS 2008; 22(4): 489-96.
11. Hagan H, Jarlais D, Stern R, Lelutiu-Weinberger C, Scheinmann R, Strauss S, et al. HCV synthesis project: Preliminary analyses of HCV prevalence in relation to age and duration of injection. Int J Drug Policy 2007; 18(5): 341-51.
12. Butt A, Khan U, McGinnis K. The factors that should be taken into account when evaluating patients for treatment and designing new intervention strategies. J Viral Hepat 2007; 14: 890-6.
13. Reimer J, Lorenzen J, Baetz B, Fischer B, Rehm J, Haasen C, et al. Multiple viral hepatitis in injection drug users and associated risk factors. J Gastroenterol Hepatol 2007; 22(1): 80-5.
14. Butt A, Skanderson M, McGinnis K, Ahuja T, Bryce C, Barnato A, et al. Clinical trials of HCV screening and treatment to reduce mortality in this population are warranted. J Viral Hepat 2007; 14(10): 688-96.
15. Disease and addiction. Available from: URL; http://www.emphysema.net
16. Hormonal disorders and addicts. Available from: URL; http://www.nursing spectrum.com
17.  Lee H, Manns B, Taub K, Ghali W, Dean S, Johnson D, et al. Cost analysis of ongoing care of patients with end-stage renal disease: The impact of dialysis modality and dialysis access. Am J Kidney Disease 2007; 40(3): 611-22. 
18. Jacobsen L, Mencl E, Westerveld M, Pugh R. Impact of cannabis use on brain function in adolescents. Annals of the New York Academy of Sciences 2004; 10(21): 384-90.
19. Lagasse L, Derauf C, Grant P, Shah R, Arria A, Huestis M, et al. Prenatal methamphetamine use and neonatal neurobehavioral outcome. Neurotoxicol Teratol 2007; 30(1): 20-8.
20. Goldschmidt A, Larkby L. Effects of prenatal cocaine exposure on growth: A longitudinal analysis. Pediatrics 2007; 120(4): 1017-27.
 21. McGuigan CC, Penrice GM, Gruer L, Ahmed S, Goldberg D, Black M, et al. Lethal outbreak of infection with Clostridium Novyi type A and other spore-forming organisms in Scottish injecting drug users. J Med Microbiol 2002; 51(11): 971-7.
22. Limbeek J, Wouters L, Kaplan C, Geerlings P, Alem V. Prevalence of psychopathology in drug-addicted Dutch. J Substance Abuse Treatment 1992; 9(1): 43-52.
23. Alba I, Samet J, Saitz R. Burden of medical illness in drug and alcohol dependent persons without primary care. Am J Addict 2004; 13: 33-45.
24. Hickie B، Koscchera، Davenpor، Naishmith S ،Scott E .Comorbidity of common mental disorders and alcohol or other substance misuse in Australian general practice. Medical journal of Australia: 2001; 175:  31-6.
25. Nunes E, Levin F. Treatment of depression in patients with alcohol or other drug dependence: A meta-analysis JAMA 2004; 291(15): 1887-96.
26. Ahmadvand A. [Addiction and its pathology]. Tehran: Payam-e-Nour University press; 1998:   121-8. (Persian)
27. Hasan Shahi M, Ahmadian K. [The survey of mental health in addicts]. Journal of fundamentals of mental health 2004; 23(2): 131-9. (Persian)
28. Ahmadvand A, Ghoreishi F, Sepehr Manesh Z, Musavi GH. [Effect of methadone on depressing in injection addicts]. Journal of research in behavioral sciences 2006; 4(1): 77-82. (Persian)
29. Grant F, Stinson F, Dawson D, Chou S, Dufour M, Compton W, et al. Prevalence and co-occurrence of substance use disorders and independent mood and anxiety disorders. Arch Gen Psychiatry 2004; 61(8): 807-16.
30. Rounsaville B, Weisman M, Kleber H, Wilber C. Heterogeneity of psychiatric diagnosis in treated opiate addicts. Arch Gen Psychiatry 1982; 39(2): 161-6.
31. Kosten T, Rounsaville B. Psychopathology in opioid addicts. Psychiatr Clin North Am 1986; 9(2): 515-32.
32. Tobin K, Latkin A. The relationship between depressive symptoms and nonfatal overdose among a sample of drug users in Baltimore, Maryland. J Urban Health 2003; 80(2): 220-9.
33. Geerken M, Hughes M. Drug use and mental health among a representative national sample of young adults. Soc Force 1989;58(4): 572-89.
34. Saatcioglu O, Yapici A, Cakmak D. Quality of life, depression and anxiety in alcohol dependence. Drug Alcohol Rev 2008; 27(1): 83-90.
35. Edward V, Nunes MD, Frances R, Levin M. Treatment of depression in patients with alcohol or other drug dependence. JAMA 2004; 21(15): 1887-96.
36. Dan S. Mental illness, addiction and the supervised injection facility. Ment Health Addiction J 2004; 2(1): 37-9.
37. The Norwegian Institute of Public Health. HIV-situation In MSIS-rapport. 2006.
38. Nordentoft M. Prevention of suicide and attempted suicide in Denmark. Epidemiological studies of suicide and intervention studies in selected risk groups. JAMA 2004; 291: 1887-96.
39. Powell J. Drug and alcohol referrals:Dependence among the elderly. Compr Psychiatry 2000; 6(7): 618-81.
40. Hesse M. Integrated psychological treatment for substance use and co-morbid anxiety or depression vs. treatment for substance use alone. A systematic review of the published literature. BMC Psychiatry 2009; 20: 206-9.
41. DIC in East Azerbaijan. Available from: http://www.GaflanNews.com
42. Cormack M. The introduction of mental health component into primary health care. World Health Organization. Int J Soc Psychiatry 1991; 37(4): 31-40.
43. Soltanian A, Bahreini F, Namazy S, Amiri M, Ghaedi H, Kohan Gh. [Mental health status  Bushehr high school  students]. Iranian south medical journal 2004; 7(2): 173-82. (Persian)
44. Hosanei S H, Musavi M H. [The Comparative study of  health status of medical students and para-medical students trainee]. Journal of Gorgan University of Medical Sciences 2004; 6(13): 101-7. (Persian)

45. Sahebi L, Vahidi R Gh, Ayatollahi SMT. Mental health status of hospital staffs in Shiraz. Researchjournal of biology sciences 2008; 2(7): 743-8.

46. Hartghers C, Van Couninho RA. Psychopathology, stress and HIV-risk injecting behavior among drug users. Br J Addiction 1992; 8(7): 857-65.
47. Jamshidi Manesh M, Soleimanifar P, Hoseini F. Individual, familial, social and economical characteristics among prisoner addicts women. Nurs J 2004; 17(40): 50-4.
48. Gyarmathy A, Neaigus A, Ujhelyi E, Szabo T, Racz J. Strong HIV and hepatitis disclosure norms and frequent risk behaviors among Hungarian drug injectors. Drug Alcohol Depend 2006; 2(1): 65-9.
49. Esmaili I, Safatian S, Motevalli M, Mohseni L. [Addict status among prisoner addict with university education]. Prisoners Central Office in Tehran 1998: 1-25. (Persian)
50. Amani F, Sadeghie S, Mohammadi S, Azami A. [Changing use of narcotic substance]. Journal of Ardabil University of Medical Sciences 2003; 5(3): 220-4. (Persian)
51. Richard C, Stephen S, Thomas E, Feuch T, Shadi W. Effects of an intervention program on AIDS-related drug and needle behavior among intravenous drug users. Am J Pub Health 1991; 81(5): 568-71.
52. Huo D, Bailey SL, Garfein RS, Ouellet LJ.  Changes in the sharing of drug injection equipment among street-recruited injection drug users in Chicago, Illinois, 1994-1996. Substance Use Misuse 2005; 40(1): 63-76.
53. Hagan H, Jennifer V, Campbel L, Thiede H, Steffanie A, Strathde A, et al. Injecting alone among young adult IDUs in five US cities: Evidence of low rates of injection risk behavior. Drug Alcohol Depend 2002; 6(2): 107-9.
54. Rhodes T. Hepatitis and its risk management among drug injectors: Renewing haring reduction in the context of uncertainty. Addiction2004; 9(9): 621-33.
55. Abdala N, Carney M, Durante  A, Klimov N, Ostrovsld  D, Somlai A, et al. Estimating the prevalence of syringe-borne and sexually transmitted diseases among injection drugusers in St Petersburg, Russia. Int J STD AIDS 2003; 14: 697-703.
56. Amirkhanian Y, Kelly L, McAuliffe L. Psychosocial needs "mental health" and HIV transmission risk behavior among people living with HIV/AIDS in St. Petersburg, Russia. AIDS 2003; 17: 2367-74.
57. Booth R, Mikulich-Gilbertson K, Brewster T, Salomonsen S, Semerik O. Predictors of self-reported HIV infection among drug injectors in Ukraine. J Acquit Immune Defic Syndr 2004; 35: 82-8.
58. Lauretta E ،Traci C ،Torban K، Krupitsky B، Ilyuk R، Kozlov A، Heime R. Psychosocial and contextual correlates of opioid overdose risk among drug users in St. Petersburg، Russia. Harm Reduct J: 2009; 6: 6-17.
59. McLellan A, Childress R, Griffith J, Woody E. The psychiatrically severe drug abuse patient: Methadone maintenance or therapeutic community. Am J Drug Alcohol Abuse 1985; 10: 77-95.
60. Nunes E, Deliyannides D, Donovan S. The management of treatment resistance in depressed patients with substance use disorders. Psychiatr Clin North Am 1996; 19(2): 311-27.