ساخت و هنجاریابی مقیاس درجه بندی تشخیص اختلال سلوک در دانش آموزان مقطع پنجم ابتدایی شهر تهران (فرم معلمان)

در دو دهه­ی اخیر با عنایت به نظریه­ی روان­شناسان رشد و متخصصان تعلیم و تربیت، توجه به کودکان نقش پر رنگی به خود گرفته است. در همین راستا شناخت کودکان در       جنبه­های مختلف افزایش یافته است. واقعیتی که متخصصان کودک به آن اذعان دارند این است که همه­ی کودکان مانند هم رشد نمی­کنند و همگی مراحل از قبل تعیینشده­ای را پشت سر نمی­گذارند. برخی از کودکان دارای نقص ذهنی، برخی دارای نقص جسمی و برخی دارای اختلالات رفتاری هستند که مانع از رشد طبیعی آن­ها در جنبه­های مختلف شناختی، رفتاری، عاطفی، جسمی وغیره می­شود.

اختلالات رفتاری شامل رفتارهایی درکودکان و نوجوانان است که با سن آنها متناسب نیست، با وضعیت فرهنگی آن­ها
هم­خوانی ندارد و شرایط اخلاقی محیط زندگی اینگونه رفتارها را تایید نمی­کند. این عدم تناسب در رفتارها و هیجان­ها بر زندگی عمومی فرد اثر می­گذارد و نشانه­های آن را می­توان در تحصیل، زندگی اجتماعی و شخصی فرد دید(1).  اختلالات رفتاری روزمره، اختلالات شایع ناتوان­کننده­ای هستند که برای معلمان وخانواده­هایشان مشکلات بسیاری ایجاد می­کنند و با نرخ­های بالایی از معضلات اجتماعی همراه هستند (2). از جمله مهمترین این اختلالات می­توان به اختلال سلوک اشاره کرد. اختلال سلوک در دوره­ی کودکی و نوجوانی شایع است و تقریبا 6 تا 16 درصد پسران و 2 تا 9 درصد دختران زیر 18 سال به اختلال سلوک مبتلا هستند (3). مشخصه­ی اساسی اختلال سلوک شامل نادیده گرفتن حقوق اساسی دیگران و قواعد عمده­ی اجتماعی است که به صورت پرخاشگری، تقلب، سرقت،‌ تخریب اموال و تخلف جدی از قوانین به­طور پایدار و تکراری اتفاق می­افتد (4). فرآیندهای سبب­شناختی مختلف همچون رفتار پرخاشگرانه و ضداجتماعی که زیربنای اختلال سلوک را تشکیل می­دهند موضوع پژوهش­های فراوان قرار گرفته­اند (5).از جمله این پژوهش­ها تهیه­ی ابزارهای تشخیص در این حیطه است، ابزارهایی که  بهخوبی بتواند این کودکان را از کودکان عادی و این اختلال را از دیگر اختلالات مشابه تفکیک نماید. وجود آزمون­های دقیق تشخیصی و پرسش­نامه­های رفتاری می­تواند گام موثری در جهت رسیدن به این هدف باشد. با عنایت به اینکه یک سوم جمعیت جهان را کودکان تشکیل می­دهند، یک بررسی گسترده در مورد کودکان معلوم کرد که فقط 29 درصد
آن­هایی که واجد شرایط هر نوع تشخیص اختلال روانی بر مبنای راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM)[1] انجمن روان­پزشکی آمریکا هستند توسط والدینشان به معلم یا متخصص بهداشت روانی جهت کمک ارجاع می­شوند و این در حالی است که چندین بررسی همه­گیرشناختی با مقیاس وسیع در ایالات متحده، اروپا و استرالیا مشخص کرد که بین 14 تا 20 درصد کودکان به مشکلات روانی و رفتاری متوسط تا شدید مبتلا هستند (6).در این بین اختلال سلوک از
شایع­ترین دلایل ارجاع کودکان به مراکز بهداشت روانی،
پزشک اطفال، روان­پزشک و درمانگاه­های بالینی است (7).در نسخه­ی دهم طبقه­بندی بین­المللی بیماری­ها (ICD-10) تعریف اختلال سلوک چنین است: «الگوهای تکرارشونده و مستمر رفتارهای ضداجتماعی، پرخاشگرانه یا متمردانه، چنین رفتارهایی در شدیدترین حالت خود معادل نقص عمده­ی انتظارات اجتماعی است که برای کودکی همسن و سال مراجع مطرح می­شود» (8). اختلال سلوک ویژگی بسیار پایدار در طول دوران کودکی و نوجوانی، به­ویژه در بین پسران است. تقریبا 35 تا40 درصد کودکان مبتلا به اختلال سلوک در بزرگسالی به اختلال شخصیت ضداجتماعی مبتلا می­شوند و نزدیک به 75 تا 85 درصد این کودکان به هنگام بزرگسالی دچار مشکلات زیادی در عملکرد اجتماعی هم­چون بی­کاری طولانی، روابط شخصی ناپایدار، پرخاشگری هیجانی­تکاشی و بهره­کشی از همسر می­شوند ­(6).با توجه به این موضوع، با تشخیص به موقع این اختلال درکودکان می­توان تا حد زیادی از مشکلات و عواقب بعدی جلوگیری کرده و یا آن را تا حد زیادی کاهش داد. ازآن­جایی­کهطبقه­بندی­های جهانی از
بیماری­های روانی کودکان اهمیت خاص خود را یافته است، لذا اینک برای ارزیابی اختلال روان­پزشکی کودکان روش­های مختلفی وجود دارد (4).

آزمون­های روانی یکی از موثرترین و رایج­ترین ابزارهایی هستند که برای تشخیص اختلالات و ناهنجاری­های روانی و رفتاری تهیه می­شوند. این آزمون­ها توضیحاتی از خصوصیات شخصیتی در اختیار ما قرار می­دهند و این اطلاعات هستند که درمانگر را در جهت تشخیص صحیح اختلال، دستیابی به یک روش درمانی مناسب و نیز اطلاع از پیش­آگهی درمان یاری می­دهند. از جمله­ی این آزمون­ها می­توان به مقیاس­ها و پرسش­نامه­ها اشاره کرد (9).

یکی از مسایل مهم در مورد آزمون­ها مطابقت آنها با فرهنگ جامعه­ای است که در آن مورد استفاده قرار می­گیرند، از     آن­جایی که روان­شناسی یک رشته­ی وابسته به فرهنگ است، علایم و معنای اختلالات نیز در هر جامعه متفاوت بوده و از طرف دیگر شیوه مقابله­ی فرد با این علایم و اختلالات نیز بستگی زیادی به فرهنگ وی دارد. امر تشخیص از آن­جایی که با رفتارهای افراد سر و کار دارد تا حد زیادی از مسایل فرهنگی تاثیر می­پذیرد؛ چرا که هر رفتار در بافتار فرهنگی خود معنای خاصی دارد (10). تعریف رفتارهای بهنجار و نابهنجار در چارچوب­های پذیرفته­شده­ی رفتاری هر جامعه صورت می­گیرد. رفتاری که در یک جامعه پذیرفته شده است در جامعه­ای دیگر ممکن است کاملاً نابهنجار تلقی گردد. لذا در تشخیص رفتارهای غیرعادی مبنای کار در نظر گرفتن فرهنگ پذیرفته شده جامعه است. ملاک­های تشخیصی اختلالات رفتاری که در کشور ما استفاده می­شود اغلب ترجمه­ای از ملاک­های رفتاری دیگر کشورها به خصوص کشورهای غربی است که ملاک رفتار آن­ها با معیارهای رفتار شرقی تا حدی تفاوت دارد. بنابراین وجود ابزاری متناسب با بافت فرهنگی به عنوان یک نیاز پایه، مهم­ترین ضرورت مساله مورد بحث است. از طرفی تشخیص اختلالات گوناگون کودکان موضوع برجسته­ای است که توجه فراوان سازندگان ابزارهای تشخیص را به خود مبذول داشته است، به رغم اهمیت فرآیند تشخیص­گذاری و شناسایی دقیق مشکلات رفتاری و ارائه مداخلات مناسب و موثر در زمینه رفع یا کاهش آن­ها، به دلیل کمبود ابزارهای تشخیصی معتبر، فرآیند تشخیص­گذاری برای دانش­آموزان دارای اختلال رفتاری مشکل می­باشد (11).شناخت و اصلاح این اختلالات درکودکان می­تواند گام مثبتی در جهت کمک به والدین و معلمان و پیشگیری از مزمن شدن و تبدیل احتمالی آن به انواع دیگر اختلالات باشد (12).

همه به این نکته اذعان دارند که کودکی با شلوغی و لجبازی و نافرمانی همراه است اما تا چه حد؟ کودک تا چه حد مجاز به اذیت کردن و دست زدن به رفتارهای ناشیانه و بر خلاف میل اطرافیان است؟ برای پاسخگویی به این سوال و با توجه به اهمیت تشخیص سریع حد مرضی رفتارهای کودک جهت  ارجاع به درمانگر، ضرورت وجود ابزاری که به سادگی قابل استفاده باشد و کارایی لازم را نیز داشته باشد، احساس می­شود. استفاده از ابزارهایی همچون پرسش­نامه، زمینه­ی تشخیص اولیه را توسط مراکز مختلف از جمله نهادهای آموزشی و پرورشی ممکن ساخته و در نتیجه ارجاع به مراکز درمانی جهت تشخیص قطعی توسط روان­پزشک را تسریع خواهد کرد.

واژه اختلال سلوک در برگیرنده گستره وسیعی از رفتارهای کنترل نشده­ای است که دارای تعریف واحدی نیستند. تهدید مداوم، شکستن هنجارهای اجتماعی، زیر پا گذاشتن حقوق ابتدایی دیگران در این نظام رفتاری وجود دارد. الگوها و خشونت اعمال فراتر از اذیت و شوخی معمولی بین کودکان و نوجوانان می­باشند (13).این مقوله شامل رفتارهایی می­شود که زیرعنوان بزهکاری نوجوان طبقه بندی می­شوند (14).هنگامی که کودکان شروع به انجام رفتارهایی می­کنند که هنجارهای اجتماعی زیر پا گذاشته می­شوند DSM-IV یک تشخیص مجزایی ارائه داده است: اختلال سلوک (15).
4 ملاک اصلی تشخیص اختلال سلوک بر اساس DSM-IV در زیر آمده است:

1- پرخاشگر نسبت به مردم و حیوانات 2- تخریب اموال      3- حقه­بازی یا دزدی 4- نقض جدی مقررات.

از دیگر ملاک­های ذکر شده می­توان به موارد زیر اشاره کرد: پرخاشگری، دروغگویی، ویرانگری، تخریب و مدرسه­گریزی اعمالی هستند که غالبا تحت پوشش قرار گرفته و طبقه­بندی اختلالات سلوک را تشکیل می­دهند (13). مشکلات دیگری هم وجود دارند که ممکن است غیرقانونی نباشند اما روشن است که ضداجتماعی یا پرخاشگرانه هستند، برای مثال زد و خورد کردن، آزار و اذیت دیگران، قلدری، رفتار خرابکارانه در مدرسه، بی­رحمی نسبت به حیوانات (14). تند مزاجی، دروغگویی، ولگردی، رفتاری بی­رحمانه، عدم داشتن حس مسئولیت، انکار کردن خطاها و استفاده از کلمات رکیک را می­توان از دیگر ویژگی­های این اختلال به حساب آورد (16). جنبه­ی مهم درک رفتارهای ضداجتماعی و اختلال سلوک فراوانی مشکلات سلوک در کودکان و نوجوانان است. به نظر می­رسد که شیوع اختلال سلوک از نظر جمعیت شناختی متغیر باشد. باید توجه کرد که میزان شیوع را با توجه به ارجاعات و تعداد آن مشخص می­کنند ولی کودکان و نوجوانانی وجود دارند که هرگز به مراکز درمانی نمی روند، بنابراین میزان واقعی ممکن است بالاتر باشد (17). در مورد پیش­آگهی این اختلال می­توان گفت اگرچه همه­ی کودکان با اختلال سلوک پیش آگهی بدی ندارند. مطالعات نشان می­دهدکه تنها کمتر از 50 درصد آن­ها، آن هم در موارد شدید، در بزرگسالی الگوی شخصیت ضداجتماعی از خود نشان می­دهند. با این حال، این حقیقت که این اختلال تا بزرگسالی ادامه می­یابد، برای بسیاری از مردم این­گونه تعبیر می­شود که این اختلال یک بد کارکردی دایمی و جدی است (18).

در زمینه­ی سبب­شناسی این اختلال عوامل متعددی از جمله عوامل سرشتی و ژنتیکی نیز عوامل محیطی و اجتماعی (خانواده، همسالان، مدرسه و فقر) ذکر شده است. همچنین تحقیقات نشان می­دهدکه نابهنجاری­های عصب­شناختی با اختلال رفتاری همبستگی دارد. در تحقیقی که توسط کروسی و همکاران صورت گرفت مشخص گردید که لب گیجگاهی راست در کودکان اختلال سلوک کوچکتر از کودکان عادی است و همچنین لب پیشانی کودکان مبتلا به این اختلال 16 درصد کوچکتر از کودکان عادی می­باشد (19).

با توجه به نشانگان متعدد در اختلال سلوک این پژوهش در نظر دارد تا با تهیه ابزاری استاندارد و مناسب با بافت فرهنگی جامعه جهت تشخیص اختلال سلوک و تفکیک کودکان مبتلا به اختلال سلوک از دیگر اختلالات، زمینه­ای برای ساخت ابزاری دقیق در سطح وسیع­تر و تهیه­ی هنجار مناسب ملی فراهم نماید.

روش کار

این پژوهش یک مطالعه­ی کاربردی است که به منظور ساخت و هنجاریابی مقیاس درجه­بندی تشخیص اختلال سلوک (فرم معلمان) در دانش­آموزان مقطع پنجم ابتدایی شهر تهران انجام شده است. جامعه­ی مورد مطالعه در این پژوهش شامل کلیه کودکان مقطع پنجم ابتدایی که در سال تحصیلی 86-1385 در شهر تهران مشغول به تحصیل بودند، می­باشد. مطابق سرشماری مرکز ملی آمار ایران تعداد این کودکان 177506 نفر می­باشد که شامل 87394 دختر و 90112 پسر است.نمونه­ی پژوهش با توجه به هدف و تهیه­ی یک هنجار اولیه تعداد 515 نفر از کودکانی است که در سال تحصیلی 86-1385 در مقطع پنجم ابتدایی مشغول به تحصیل بوده، به روش نمونه­گیری تصادفی خوشه­ای چند مرحله­ای انتخاب گردیدند. نمونه­ی دوم در این پژوهش شامل 60 نفر از کودکان 11 ساله می­باشد که به دلیل تشخیص اختلال سلوک تحت نظر روان­پزشک قرار دارند.ابزار اندازه­گیری در این پژوهش پرسش­نامه محقق­ساخته می­باشد که بر اساس علایم بالینی ذکر شده در منابع مختلف و رعایت اصول روان­سنجی، ساخت آن صورت می­پذیرد. مبنای طرح سوالات در واقع راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی انجمن روان­پزشکی آمریکا می­باشد که البته با توجه به منابع بالینی متعدد و نظر کارشناسان و متخصصان ویژگی­های دیگری نیز به لیست اضافه گردیده است. در خصوص
نمره­گذاری، به جهت اینکه در این پرسش­نامه علاوه بر تشخیص اختلال سلوک، تعیین میزان شدت این اختلال نیزمدنظرمی­باشد، از مقیاس درجه­بندی لیکرت در یک طیف 5 درجه­ای شامل هرگز «1»، به ندرت«2»، گاهی «3»، اغلب «4» و همیشه «5» استفاده می­شود.پس از تهیه و تنظیم اولیه
پرسش­نامه، به منظور بررسی روایی محتوایی، پرسش­نامه در اختیار 5 نفر از متخصصان روان­شناسی بالینی و استثنایی قرار گرفت تا نظر تخصصی خود را در خصوص تغییر، اضافه و یا حذف هر کدام از سوالات ذکر نمایند و بر مبنای نظر این متخصصان تغییراتی در پرسش­نامه اعمال گردید. بعد از آن به منظور بررسی رسایی و گویایی پرسش­نامه و همچنین بررسی کاربرد آن برای پاسخگویی معلمان، پرسش­نامه­ی مذکور در اختیار 10 نفر از معلمان مقطع پنجم ابتدایی قرارگرفت تا نظرات خود را در خصوص وجود ابهام در سوالات و یا عدم امکان پاسخگویی به هر یک از سوالات ذکر نمایند. پس از تصحیح لازم با مراجعه به مدارس ضمن ارائه توضیحاتی در خصوص جنبه­ی تحقیقی بودن طرح و جلب رضایت معلم­ها جهت همکاری، پرسش­نامه در محیط مدارس نیز اجرا گردید. پس از ورود داده­ها و تحلیل عاملی پرسش­نامه تعدادی سوال حذف شده و سپس به جهت بررسی پایایی از طریق باز آزمون، سه هفته بعد با مراجعه مجدد به مدارس پرسش­نامه بر روی 50 نفر از دانش­آموزان مجدداً اجرا شد و همچنین در این اجرا پرسش­نامه اختلال سلوک (CSI-4)[2] نیز به منظور بررسی روایی ملاکی، بر روی همان 50 نفر، مورد آزمون قرار گرفت. سپس جهت بررسی روایی افتراقی آزمون، پرسش­نامه در مورد 60 نفر از کودکانی که توسط روان­پزشک اختلال سلوک برای آن­ها تشخیص داده شده بود، در محل کانون اصلاح و تربیت سازمان زندان­ها و توسط سرپرست کودکان پر گردید. تعداداین­کودکان براساس درصدشیوع این­اختلال مشخص شد.

در این پژوهش جهت تعیین پایایی پرسش­نامه از سه روش بازآزمایی، تنصیف و روش آلفای کرونباخ جهت همسانی درونی استفاده شده است.برای تعیین پایایی پرسش­نامه از طریق بازآزمون ضریب همبستگی بین نمره­های حاصل از دو بار اجرای آزمون محاسبه شد. جهت بررسی پایایی بر مبنای روش تنصیف ابتدا آزمون به دو نیمه مساوی تقسیم شده و هر نیمه جداگانه نمره­گذاری گردید. ضریب همبستگی دو نیمه آزمون شاخصی از پایایی هر یک از دو نیمه­ی آن است (20). همچنین به دلیل اینکه در آزمون فوق­الذکر هیچ­یک از پاسخ­ها به خودی خود درست یا غلط نیست بلکه پاسخ فرد به یک گزاره موضع او را روی یک پیوستار، از همیشه تا هرگز در بر
می­گیرد از روش آلفای کرونباخ استفاده گردید. از این روش جهت برآورد همسانی درونی آزمون استفاده می­شود.

روش تجزیه و تحلیل داده ها: در پژوهش حاضر جهت ساخت و هنجاریابی آزمون از روش­های آماری متعددی استفاده شده است، جداول­توزیع فراوانی­ونمودارها جهت­توصیفتصویری، تحلیل عاملی و میانگین برای تعیین مقادیر متوسط نمرات آزمودنی­ها، واریانس و انحراف­ استاندارد­برای­تعیین پراکندگی نمرات آزمودنی­ها، ضریب آلفای کرونباخ و روش تنصیف جهت محاسبه میزان همسانی درونی، ضریب همبستگی پیرسون برای محاسبه­ی روایی ملاکی و پایایی از طریق باز آزمون، رتبه­ی درصدی، نمرات Z وT برای هنجاریابی آزمون و آزمون t مستقل جهت مقایسه میانگین­ها در دو گروه دختر و پسر، میانگین و انحراف استاندارد، چارک سوم، صدک و آزمون حساسیت و ویژگی جهت تعیین نقطه برش و همچنین از میانگین و انحراف استاندارد جهت تعیین شدت اختلال نیز استفاده شد.

نتایج

تحلیل عاملی آزمون با 35 سوال صورت گرفت (جدول 1). در این تحلیل مقدار کفایت نمونه­گیری کایزر میر الکین[3] (KMO) 92/0 به دست آمد و بنابراین روش تحلیل عاملی مناسب است. همچنین آزمون کرویت بارتلت[4]، 307/21712 است که سطح  معناداری آن کوچک­تر از 001/0 می­باشد. از آن­جایی که مقدار KMO، بالا و اندازه کرویت بارتلت   معنی­دار است، ماتریس داده­ها برای تحلیل عاملی مناسب است. هدف از آزمون بارتلت آن است که ماتریس همبستگی نباید ماتریس واحد باشد. منظور از ماتریس واحد، ماتریسی است که کلیه­ی ارائه­های آن صفر و عناصر قطری آن یک باشد.

جهت تحلیل از روش تحلیل مولفه­های اصلی[5] و چرخش متعامد از نوع واریماکس[6] استفاده شد. نتایج اولیه­ی تحلیل مولفه­های اصلی در مورد ابزار پژوهش نشان می­دهد که هیچ یک از سوالات دارای بار عاملی کمتر از 35% نیست و نیازی نیست هیچ کدام از 35 سوال حذف شود. مشخصه­ی آماری اولیه که با اجرای تحلیل مولفه­های اصلی به دست آمده، نشان می­دهد که ارزش ویژه­ی 5 عامل بزرگتر از 1 است و میزان تبیین واریانس مشترک بین متغیرها برای این 5 عامل روی هم برابر با 70/74 درصد کل واریانس متغیرها است، عامل اول با ارزش ویژه­ی 65/19، 16/56 درصد کل واریانس را تبیین  می­کند و در نهایت عامل پنجم با ارزش ویژه­ی 03/1، 89/2 درصد واریانس کل متغیرها را توجیه می­کند.ارزش­های ویژه این 5 عامل و درصد واریانس هر یک در جدول2 نشان داده شده است.به منظور به دست آوردن ساختاری با معنا از بارهای عاملی، عامل­های استخراج شده بر پایه­ی روش­های متداول و کاربرد چرخش متعامد به روش واریماکس به محورهای جدید انتقال داده شده است.بزرگترین ضریب در ماتریس مولفه­ی چرخش­یافته (همبستگی هر پرسش با هر عامل) با بار عاملی بیشتر از 8/0 متعلق به پرسش­های 25، 16 و 14 می­باشد و پرسش­های 33، 32، 29، 15، 2، 3، 10 و 13 دارای بار عاملی 7/0 و بقیه پرسش­ها دارای بار عاملی 6/0 و کمتر هستند. بر پایه­ی ماتریس مولفه­ی چرخش­یافته، مجموعه پرسش­هایی که به طور مشترک با یک عامل هم­بسته بوده و تشکیل یک پاره تست[7] را می­دهند به شرح زیر نامگذاری شدند.

عامل اول: پرسش­های 25، 33، 32، 29، 30، 27، 20 و 34: پرخاشگری

عامل دوم: پرسش­های 16، 15، 17، 28، 21، 5، 35 و 6:       بی­مسئولیتی

عامل سوم: پرسش­های 2، 3، 10، 12، 1، 9، 11 و 4: فریبکاری

عامل چهارم: پرسش­های 14، 13، 18، 19 و 26:  خرابکاری

عامل پنجم: پرسش­های 7، 23، 8، 31، 22 و 24: روابط بین فردی ضعیف

ضریب آلفای کرونباخ برای مجموعه پرسش­ها(جدول 3) در میان 515 آزمودنی برابر با 975/0 بوده است.ملاحظه می­شود که ضریب به دست آمده نسبتا چشمگیر و نشان­دهنده­ی آن است که ابزار پژوهش از هماهنگی درونی لازم برخوردار است.همبستگی بین فرم­ها برابر با 858/0 و پس از تصحیح با فرمول پیشگویی اسپیرمن براون برابر با 923/0 بوده است. ضریب تنصیف گاتمن برابر با 923/0 است. همبستگی بین نمرات  به  دست  آمده از دو اجرا  برابر  با 973/0 بود که نشان

دهنده­ی پایایی بالای آزمون در طول زمان است.

روایی سازه­با کمک تحلیل عاملی پیش از این توضیح داده شد.

جدول 1- پرسش­نامه نهایی مربوط به مقیاس درجه­بندی تشخیص اختلال سلوک

همبستگی بین نمره آزمون CSI-4و آزمون محقق­ساخته نیز871/0 به دست آمد که نشان­دهنده­ی روایی ملاکی بالای آزمون و نشانه آن است که آزمون محقق­ساخته ویژگی مورد نظر را اندازه­گیری می­کند. نقطه­ی برش بر اساس انحراف معیار (78/65) و بر اساس چارک سوم (62/44) محاسبه شد و فاصله

زیادی با یکدیگر داشت. بر همین اساس جهت به دست آوردن

دقیق­تر نقطه­ی برش از آزمون حساسیت و ویژگی استفاده شد.

جدول 2- تحلیل مولفه­های اصلی پرسش­نامه و تعیین میزان ارزش ویژه، درصد تبیین واریانس و درصد تراکمی عامل­ها

جدول 3- مشخصه­های آماری کل مقیاس به تفکیک جنسیت در اجرای پرسش­نامه اختلال سلوک

برای اجرای این آزمون بر اساس نقاط برش به دست آمده بر مبنای انحراف معیار و چارک سوم، از کمترین مقدار که مربوط به چارک  سوم بود، محاسبه در نظر گرفته شد. بر این اساس ضریب حساسیت و ویژگی بر اساس نمره 60 در بهترین وضعیت قرار دارد و این نمره می­تواند نقطه­ی برش مناسبی برای آزمون باشد. بر همین اساس درصد شیوع اختلال درنمونه پژوهش محاسبه گردید(جدول4).بر اساس درصد شیوع به دست آمده که 1/9 درصد می­باشد و با توجه به تعداد حجم نمونه پرسش­نامه مذکور بر روی 60 نفر از کودکان مبتلا به اختلال سلوک به جهت تعیین روایی  دقیق­تر آزمون اجرا شد.

جهت تعیین شدت اختلال از شاخص­های میانگین و انحراف استاندارد استفاده شد­که طبق فرمول ذیل محاسبه گردید:

std1+ میانگین = در معرض آسیب[8]

std      2+ میانگین = آسیب دیده[9]

05/57 = 65/13 + 40/43 = در معرض آسیب

7/70 = (65/13 × 2) + 40/43 = آسیب دیده

با توجه به نقاط برش به دست آمده می­توان کودکان مبتلا به اختلال سلوک در حد متوسط را از کودکان مبتلا به اختلال سلوک در حد شدید تفکیک کرد.

جدول 4- درصد شیوع اختلال سلوک در نمونه پژوهش پس از اجرای پرسش­نامه محقق­ساخته

در واقع کودکانی که نمرات آن­ها بالاتر از 70 قرار می­گیرد علائم این اختلال را با شدت بیشتری تجربه می­کنند، در حالی که در گروه کودکان با نمره­ی 57 تا 70 درجه خفیف به سمت متوسط نشان داده  می­شود.

بحث و نتیجه­گیری

نتایج حاصل از روایی محتوا نشان می­دهد آزمون از نظر محتوای مورد نظر دارای شاخص­های مناسبی جهت        اندازه­گیری اختلال سلوک است. ویژگی­ها و علائم ذکر شده
در پرسش­نامه مورد تأیید متخصصان و کارشناسان قرار گرفته و مواردی که نیاز به حذف یا اصلاح داشتند، در فرم نهایی لحاظ شده و مجدداً مورد تأیید متخصصان قرار گرفت. از اینجهت روایی محتوایی پرسش­نامه موردتأیید است. در
آزمون­های روان­شناختی تأمین روایی محتوا اهمیت ویژه­ای دارد، تا آنجا که برای برخی مقاصد همین نوع روایی کفایت می­کند. جهت تأمین روایی آزمون از روش برآورد روایی با کمک آزمون ملاک نیز استفاده شد. همان­طور که مشاهده شده همبستگی بین نتایج حاصل از اجرای آزمون ساخته شده و آزمون ملاک برابر با 87/0 است و بنابراین آزمون از روایی ملاکی خوبی برخودار است و ویژگی مورد نظر را اندازه­گیری می­کند. از جمله آزمون­های دیگر مورد استفاده جهت تأمین روایی، استفاده از تحلیل عاملی است. البته این پژوهش به دنبال

ساخت آزمون بر اساس یک نظریه­ی خاص نیست که بخواهد به یک ساختار تعریف شده دسترسی پیدا کند. مبنای ساخت پرسش­نامه حاضر ویژگی­های ذکر شده در منابع بالینی و کتاب­های مرجع روان­پزشکی است. اما انتظار می­رودعامل­های حاصل منطبق با ویژگی­هایی باشند که تاکنون طبق پژوهش­ها در مورد کودکان مبتلا به اختلال سلوک ثابت شده­اند. همانطور که ذکر شد سوال­های پرسش­نامه ساخته شده به پنج عامل پرخاشگری، بی­مسئولیتی، فریبکاری، خرابکاری و روابط بین فردی ضعیف مربوط می­شوند. این ساختار عاملی با ویژگی­ها و مشخصه­های اصلی اختلال سلوک مرتبط است، البته
 DSM-IVچهار مشخصه­ی اصلی را ذکر می­کند. به هر حال مطالعات مربوط به تحلیل عامل نشان می­دهد عامل­ها حتی در یک پرسش­نامه واحد که در دو موقعیت اجرا می­شوندنتایج متفاوتی به دست می­دهند. پرسش­نامه حاضر متفاوت از DSM-IV بوده و ویژگی­های دیگری را نیز در بر می­گیرد. علاوه بر این ساختار به دست آمده مناسب و کاملاً مرتبط با اختلال سلوک بوده و منابع بالینی نظیر روان­شناسی بالینی کودک مارتین هربرت، پیش­بینی­کننده­های رفتار ضداجتماعی داهلمن و روان­شناسی کودکان و نوجوانان استثنایی میلانی­فر نیز این یافته را تأیید می­کنند. عامل­های به دست آمده مجموعاً 4/74 درصد از کل واریانس حاصل را تبیین می­کنند که مقدار واریانس تبیین شده توسط پرسش­نامه مناسب است و منطبق با پرسش
نامه­هایی است که تاکنون در این حیطه و حیطه­های مشابه ساخته و هنجاریابی شده­اند. لذا این پرسش­نامهازساختارعاملی مناسب برخورداراست.یافته­های پژوهش در خصوص پایایی آزمون در دو قسمت مورد بررسی قرار گرفت، همسانی درونی آزمون و محاسبه ضریب پایایی با روش باز آزمون. ضریب آلفای کرونباخ با مقدار 97/0 نشان می­دهد آزمون از همسانی درونی لازم برخوردار است. همچنین ضریب پایایی هر دو نیمه­ی آزمون (نیمه اول 95/0 و نیمه دوم 95/0) نشان­دهنده­ی همسانی درونی کامل آزمون است. ضریب پایایی حاصل از همبستگی بین دو نیمه آزمون با مقدار 85/0 ضریب بسیار مناسبی است. چرا که در منابع علمی ضریب 70/0 ضریب مناسبی است که یک آزمون باید دارا باشد. اجرای مجدد پرسش­نامه­ی ساخته شده و گرفتن ضریب همبستگی بین اجرای اول و اجرای دوم شاخصی از ضریب پایایی آزمون است. ضریب حاصل از همبستگی بین دو اجرای آزمون برابر با 97/0 به دست آمده است. تمامی شواهد فوق نشان­دهنده­ی پایایی مناسب آزمون است.نقطه­ی برش یک آزمون یعنی نقطه­ای که بتوان با کمک آن عده­ای از افراد را از عده­ای دیگر تفکیک کرد. در واقع هدف ما تعیین­کننده­ی نقطه برش خواهد بود. اینکه آزمون به چه منظوری ساخته می­شود و ما نیاز داریم چه افرادی را تفکیک کنیم. برای تعیین نقطه­ی برش روش­های مختلفی پیشنهاد شده است، به ویژه در مورد
آزمون­های بالینی، افرادی چون کانرز و سوانسون تعیین نقطه­ی برش بر اساس میانگین و انحراف استاندارد را پیشنهاد می­کنند (21). این نقطه­ی برش تابع منحنی رفتار خواهد بود. چون داده­های ما حاصل اجرای یک آزمون بالینی بر روی یک گروه بهنجار است، توزیع حاصل کجی مثبت داشته ودرنتیجه توزیع شکلی شبیهپوآسون دارد و این نکته­ای است که تقریباً در تمام آزمون­های بالینی صدق می­کند. نقطه­ی برش حاصل با در نظرگرفتن انحراف معیار64/1 برابربا نمره­ی 66 است. این نقطه­ی برش تا حدزیادی می­تواند افراد دارای اختلال سلوک را تشخیص دهد. جهت آزمون بیشتر نقطه­ی برش از روش چارک­ها نیز استفاده شد، بدین صورت که نمره­ای که افراد بالاتر از چارک سوم را نشان می­دهد به عنوان نقطه­ی برش در نظر گرفته شد. نمره­ی حاصل مقدار بسیار کمتری را نسبت به نمره­ی 66 نشان داد. این مقدار برابر با نمره­ی 45 است. جهت رفع ابهام و انتخاب بهترین نقطه­ی برش از آزمون حساسیت و ویژگی استفاده شد و­ همانطورکه نتایج نشان می­دهد نقطه 60 به عنوان بهترین نقطه­ی برش انتخاب شد. این نقطه­ی برش با مقداری که توسط صدک­ها به دست آمد نیز مطابقت می­کند مقدار حاصل از صدک­ها برابر با 59 می باشد. دوپل استفاده از صدک را به جای استفاده از واحد انحراف معیار پیشنهاد
می­کند. البته نقاط حاصل از حساسیت و ویژگی­، میانگین و انحراف استاندارد و صدک­ها تقریباً نزدیک به هم هستند، اما معقول­ترین آن­ها نقطه 60  می­باشد که با توجه به محاسبه­ی افرادی که بالاتر از این نقطه قرار دارند، شیوع اختلال 1/9 درصد در جمعیت نمونه، 30/4 درصد در دختران و 7/13 درصد در پسران به دست آمد. این عدد نقطه­ی برش مناسبی به نظر می­رسد، زیرا این مقدار شیوع مقداری است که در منابع بالینی نیز حدودا به آن اشاره شده است.لازم به ذکر است که توزیع داده­های حاصل از اجرای آزمون بر روی کودکان مبتلا به اختلال سلوک شبیه به توزیع نرمال بوده و آزمون کولموگروف- اسمیرنوف تفاوت معناداری را بین این توزیع و توزیع نرمال نشان نمی­دهد. در واقع به علت شدت متفاوت این اختلال در این دو گروه کودکان مبتلا به اختلال سلوک پراکندگی بیشتری را در نمرات نشان می­دهند و حدود 98 درصد از این کودکان نمره­ی بالاتر از 60 که به عنوان نقطه­ی برش در نظر گرفته شده را کسب کرده­اند که خود تاییدی است بر این که نقطه­ی برش در نظر گرفته شده جهت تشخیص اختلال سلوکمناسب است.در نهایت با توجه به تحلیل­ها و نتایج به دست آمده نسخه­ی نهایی پرسش­نامه تشخیص اختلال سلوک (فرم معلمان) تهیه گردید.از جمله محدودیت­های این مطالعه می­توان به موانع اجرای پرسش­نامه در مدارس به جهت قوانین خاص آموزش و پرورش و عدم همکاری بعضی از معلمین و مسئولان مدارس اشاره نمو