تاثیر استنشاق اسانس اسطوخودوس بر میزان اضطراب مرحله ی اول زایمان در بارداری نخست

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد مامایی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر بابک

چکیده

اضطراب شایع‌ترین واکنش عاطفی زنان در طی زایمان است. این مطالعه با هدف تعیین تاثیر استنشاق اسانس اسطوخودوس بر میزان اضطراب مرحله‌ی اول زایمان در بارداری نخست انجام گردید.
 روش‌کار: در این کارآزمایی بالینی در سال 1387، 102 زن نخست باردار به طور تصادفی در سه گروه قرار گرفتند. در گروه مورد، 15 دقیقه استنشاق اسانس اسطوخودوس توسط دستمال آغشته با یک قطره اسانس، در گروه دارونما 15 دقیقه استنشاق روغن بادام شیرین و در گروه مراقبت معمول، مواظبت‌های روتین بخش زایشگاه انجام شد. میزان اضطراب نمونه‌ها در هر سه گروه در زمان‌های قبل، بلافاصله و 60 دقیقه بعد از مداخله توسط پرسش‌نامه‌ی اضطراب اشپیل‌برگر اندازه‌گیری و با یکدیگر مقایسه شد. برای تحلیل آماری داده‌ها از آزمون‌های مجذور خی، آنالیز واریانس یک طرفه و کروسکال والیس استفاده شد.
 یافته ‌ها: اختلاف میزان اضطراب آشکار زایمان در زمان‌های قبل با بلافاصله (001/0=P) و با 60 دقیقه (001/0=P) بعد از مداخله در گروه اسطوخودوس نسبت به گروه دارونما و مراقبت معمول به طور معنی‌داری کاهش یافته بود. اختلاف میزان اضطراب پنهان در زمان‌های قبل با بلافاصله (021/0=P) و با 60 دقیقه (049/0=P) بعد از مداخله در گروه اسطوخودوس به طور معنی‌داری کمتر از گروه دارونما بود.
 نتیجه‌ گیری: استنشاق اسانس اسطوخودوس میزان اضطراب آشکار زایمان را تا زمان 60 دقیقه پس از استنشاق کاهش می‌دهد، لذا پیشنهاد می‌شود در هر زمانی از مرحله‌ی اول زایمان که زنان احساس اضطراب داشتند، از استنشاق این اسانس استفاده کنند
 

کلیدواژه‌ها

اصل مقاله

شایع­ترین واکنش روانی زنان در زمان زایمان اضطراب است (1). اضطراب، تشویشی فراگیر، ناخوش­آیند و مبهم است که اغلب علایمی نظیر سردرد، تعریق، تپش قلب، بی­قراری، احساس تنگی در قفسه­ی سینه و ناراحتی مختصر معده نیز با آن همراه است (2). ترزا[1] بیان می­کند که 30 درصد زنان در زمان ورود به زایشگاه دچار اضطراب می­شوند (3). اضطراب زایمان بر مادر و نوزاد اثرات بسیار زیادی می­گذارد.

طبق نظریه­ی کنترل بین درد و مسایل روان­شناختی مانند اضطراب رابطه وجود دارد. زنانی که اضطراب پایین­تری دارند، درد کمتری را طی زایمان تجربه می­کنند. در واقع اسپاسم شدید عضلات کف لگن و پرینه به دلیل اضطراب سبب افزایش شدت درد زایمان می­گردد (1).

یکی از مهم­ترین اثرات وجود اضطراب، تاثیر آن بر پیشرفت زایمان می­باشد. اضطراب حین زایمان با افزایش غلظت خونی اپی­نفرین و نوراپی­نفرین باعث پیشرفت غیرطبیعی زایمان
می­شود. برای تمام افراد دخیل در امر زایمان اهمیت اختلال در روند زایمان  و عوارض بسیار آزار دهنده، دشوار و  غیرقابل پیش­بینی آن به خوبی مشخص است (1).

هم­چنین میزان خونریزی حین زایمان نیز در زنان مضطرب افزایش می­یابد. از طرف دیگر وجود اضطراب در زمان زایمان باعث تاخیر در شروع اولین شیردهی می­گردد (1).

در حال حاضر، اقدامات متفاوتی جهت کاهش اضطراب حین زایمان استفاده می­شود که از آن جمله می­توان از حمایت مداوم زائو طی زایمان (4)، روش­های آرام­سازی، تکنیک­های تنفسی، موسیقی­درمانی (5)، استفاده از وان یا دوش و استفاده از طب مکمل جانشین نام برد (6،7). از دهه­ی گذشته، علاقه به طب مکمل و جانشین در حرفه­های مراقبت بهداشتی در سراسر جهان ایجاد شده است. با وجود این که طب مکمل و جانشین به طور روزافزون قسمتی از مراقبت­های مامایی و پرستاری را به خود اختصاص می­دهد، اما تاکنون جایگاه آن در کشور ما به درستی مشخص نشده است (8). یکی از
شیوه­های طب مکمل و جانشین رایحه­درمانی می­باشد (9). رایحه­درمانی به درمان با روغن­های اسانس­دار گیاهی برای شفا و بهبود روانی و فیزیکی اطلاق می­شود. یکی از شایع­ترین روغن­های اسانس­داری که در رایحه­درمانی توصیه می­شود، اسطوخودوس می­باشد (10). اسطوخودوس گیاه علفی، معطر و همیشه سبزی است که تا حدود 90 سانتی­متر رشد می­کند. اسانس این گیاه از گل­های آن تهیه شده و بوی آن لطیف و بسیار مطبوع است. در منابع خواص و مصارف گوناگون این اسانس شامل خاصیت ضدعفونی­کنندگی، کمک به ترمیم بافت­ها، اثرات ضدافسردگی، ضدتشنج و آرام­بخش ذکر شده است (11).

 پری[2] و کلین[3] در مطالعات خود نشان دادند استفاده از اسانس اسطوخودوس به صورت استنشاقی در موش دارای اثرات ضد اضطراب است (12،13).

لرنر[4] و همکاران مطالعه­ای با هدف تعیین تاثیر استنشاق اسانس اسطوخودوس  و  پرتقال در کاهش  اضطراب  بیماران  مراجعه کننده به مطب دندان­پزشکی انجام دادند. نتایج این مطالعه نشان داد استنشاق اسانس اسطوخودوس و پرتغال باعث کاهش اضطراب می­گردد (14).

 برنز[5] و همکاران مطالعه­ای با عنوان استفاده از اسانس­های گیاهی در طی زایمان انجام دادند، نتایج نشان داد، یکی از اسانس­های مفید جهت کاهش اضطراب زایمان اسانس اسطوخودوس می­باشد (15). در عین حال نتایج متناقضی نیز وجود دارد.

هور[6] و همکاران در زمینه­ی تاثیر مراقبت زایمان با استفاده از اسانس­های گیاهی بر وضعیت اضطراب حین زایمان مطالعه­ای انجام دادند، نتایج نشان داد روغن­های اسانس­دار سبب کاهش اضطراب زایمان نمی­شوند (16). با توجه به اهمیت بالای کاهش اضطراب زایمان و فواید ناشی از آن و از طرف دیگر عدم وجود تحقیقی مشابه در ایران و نتایج ضد و نقیض در سایر کشورهای جهان، پژوهشگران بر آن شدند تا به بررسی این روش بپردازند.

 روش­کار

مطالعه­ی حاضر یک کارآزمایی بالینی تصادفی است که در سال 1387 در بخش زایشگاه بیمارستان حضرت ام­البنین(س) شهر مشهد انجام شده است. نمونه­ی پژوهش را 102 زن با بارداری نخست تشکیل دادند که با توجه به معیارهای موجود در فرم انتخاب نمونه و بر اساس نمونه­گیری غیر احتمالی به روش مبتنی بر هدف گزینش شدند. معیارهای ورود بر اساس نظر متخصصان مامایی و روان­پزشکی شامل حاملگی تک قلو، سن حاملگی 42-38 هفته، سن مادر بین 35-18 سال، میزان اتساع دهانه­ی رحم بین 5-3 سانتی­متر، نداشتن بیماری­های مهم طبی و مشکلات مامایی در بارداری و عدم سابقه­ی مشکلات روانی بود.

لازم به ذکر است که در ابتدا، اسانس اسطوخودوس در مزرعه­ی تحقیقات کشاورزی شرکت گیاه اسانس گرگان تهیه و به سفارش پژوهشگر و متخصص گیاهان دارویی در بخش آزمایشگاه این شرکت، جهت اطمینان از خالص بودن و تعیین دقیق ترکیبات آن با دستگاه گاز کروماتوگرافی مشتمل بر طیف­سنج جرمی، تجزیه و تحلیل شد و سپس توسط پژوهشگر خریداری گردید.

ابزارهای گردآوری اطلاعات در این مطالعه شامل فرم­های مصاحبه و مشاهده (جهت ثبت ویژگی­های جمعیت­شناختی، بارداری و زایمان) و مقیاس اشپیل­برگر[7] جهت سنجش اضطراب آَشکار و پنهان بود. روایی فرم­های مصاحبه و مشاهده توسط 10 نفر از اعضای هیات علمی دانشکده­ی پرستاری مامایی مشهد مورد بررسی و تایید قرار گرفت و پایایی فرم­های مذکور توسط پایایی هم­ارز و با 92/0<r تایید گردید. روایی پرسش­نامه سنجش اضطراب اشپیل­برگر در ایران توسط بهروز مهرام در سال 1372 به تایید رسیده است (17). پایایی ابزار اشپیل­برگر در این پژوهش با استفاده از ضریب­ آلفای­ کرونباخ (889/0=a) محاسبه و تایید گردید. در بخش زایشگاه، پژوهشگر بعد از شرح مختصری از هدف و روش کار، افراد واجد شرایط پژوهش را بر اساس فرم­های مصاحبه و مشاهده انتخاب و رضایت کتبی ایشان را جهت شرکت در پژوهش کسب نمود. سپس واحدهای پژوهش در یکی از سه گروه تحت درمان با دارونما، اسانس اسطوخودوس و مراقبت معمول قرار گرفتند. جهت اجتناب از برخورد نمونه­ها، نحوه­ی نمونه­گیری واحدهای پژوهش در هر گروه به صورت تصادفی و دو روز در میان انجام می­گرفت. در هر گروه میزان اضطراب آشکار و پنهان واحدهای پژوهش پیش از انجام مداخله و نیز بلافاصله و 60 دقیقه بعد از پایان مداخله توسط پرسش­نامه­ی سنجش اضطراب آَشکار و پنهان اشپیل­برگر اندازه­گیری و به توسط کمک­پژوهشگر در فرم معاینه و مشاهده ثبت می­گردید.

مداخله انجام شده به این صورت بود که در گروه آزمون، علاوه بر مراقبت­های معمول زایشگاه، پژوهشگر یک قطره از اسانس اسطوخودوس را توسط قطره­چکان روی دستمال کاغذی می­ریخت و دستمال توسط سنجاق به یقه­ی لباس نمونه متصل می­شد، سپس از وی درخواست می­شد به مدت 15 دقیقه، به طور عادی تنفس نماید.در گروه تحت درمان با دارونما، علاوه بر مراقبت­های معمول زایشگاه، پژوهشگر یک قطره از روغن بادام شیرین را توسط قطره­چکان روی دستمال کاغذی ریخته و دستمال به یقه­ی لباس نمونه متصل می­شد، سپس از وی درخواست می­گردید به مدت 15 دقیقه، به طور عادی تنفس نماید و در گروه مراقبت معمول در مدت پژوهش مراقبت­های رایج در بخش زایشگاه بیمارستان حضرت ام­البنین (س) شامل گرفتن رگ، تعویض لباس، ملحفه، پد و نوشیدن مایعات توسط پژوهشگر انجام می­گرفت.

تجزیه و تحلیل داده­ها با استفاده از روش­های آماری با نرم­افزار SPSS نسخه­ی 14 و آزمون­های مجذور خی، تحلیل واریانس یک طرفه و ویلکاکسون انجام شد. در تمام آزمون­ها سطح معنی­داری 05/0<P مد نظر قرار گرفت.

 

نتایج

در پژوهش حاضر، بین سه گروه از نظر میزان تحصیلات مادر و پدر، شغل مادر، سطح اجتماعی­اقتصادی، رضایت از روابط زناشویی، تصور مادر نسبت به شدت درد زایمان و میانگین مدت و تعداد انقباضات رحم در طی ده دقیقه، شدت انقباضات، تعداد ضربان قلب جنین، میزان اتساع دهانه­ی رحم و میزان کوتاه­شدگی طول دهانه­ی رحم، میزان خستگی، شدت درد و میزان اضطراب آشکار و پنهان در زمان قبل از مداخله، اختلاف آماری معنی­داری وجود نداشت.

بر اساس نتایج آزمون تحلیل واریانس یک طرفه بین اختلاف میزان اضطراب آشکار و پنهان مرحله­ی اول زایمان در زمان قبل از مداخله با بلافاصله بعد از مداخله و قبل از مداخله با 60 دقیقه بعد از آن در سه گروه تفاوت معنی­دار آماری وجود داشت (جدول 1). با استفاده از آزمون توکی، با مقایسه دو به دوی گروه­ها مشخص شد که از نظر اختلاف میزان اضطراب آشکار در زمان قبل از مداخله با بلافاصله بعد از مداخله و قبل با 60 دقیقه بعداز مداخله اختلاف آماری معنی­داری بین گروه

اسانس اسطوخودوس  با  دارونما  و  گروه  اسانس  اسطوخودوس با مراقبت معمول وجود داشت و بین گروه مراقبت معمول با دارونما اختلاف آماری معنی­داری وجود نداشت. از نظر اختلاف میزان اضطراب پنهان قبل با بلافاصله و قبل با 60 دقیقه بعد از مداخله اختلاف آماری معنی­داری بین گروه اسانس اسطوخودوس با دارونما وجود داشت ولی بین گروه اسانس اسطوخودوس با مراقبت معمول و گروه مراقبت معمول با دارونما اختلاف آماری معنی داری وجود نداشت (جدول 2). هم چنین بین اختلاف میزان اضطراب آشکار و پنهان در زمان بلافاصله بعد از مداخله با 60 دقیقه بعد در سه گروه تفاوت معنی­دار آماری وجود نداشت.

 

 

جدول1- مقایسه­ی اختلاف میزان اضطراب آَشکار مرحله­ی اول زایمان بلافاصله و 60 دقیقه بعد از مداخله در سه گروه تحت درمان با اسطوخودوس، دارونما و مراقبت­های معمول

 

گروه

اسانس اسطوخودوس

دارونما

مراقبت معمول

df

F

P

متغیر

انحراف معیار± میانگین

انحراف معیار ± میانگین

انحراف معیار± میانگین

اختلاف میزان اضطراب آشکار قبل با بلافاصله بعد از مداخله

8/9- ± 0/10

9/0 ± 4/8

5/1 ± 1/11

2

875/12

001/0

اختلاف میزان اضطراب آشکار قبل با 60 دقیقه بعد از مداخله

9/7- ± 4/13

5/2 ± 6/8

1/4 ± 6/13

2

036/9

001/0

اختلاف میزان اضطراب آشکار بلافاصله با 60 دقیقه بعداز مداخله

9/1 ± 0/9

6/1 ± 6/7

6/2 ± 9/7

2

366/0

833/0

 

جدول2- مقایسه­ی اختلاف میزان اضطراب پنهان مرحله­ی اول زایمان بلافاصله و 60 دقیقه بعد از مداخله در سه گروه تحت درمان با اسطوخودوس، دارونما و مراقبت­های معمول

 

گروه

اسانس اسطوخودوس

دارونما

مراقبت معمول

df

F

P

متغیر

انحراف معیار± میانگین

انحراف معیار ± میانگین

انحراف معیار± میانگین

اختلاف میزان اضطراب پنهان قبل با بلافاصله بعد از مداخله

4/4-± 4/7

2/0 ± 7/5

7/1- ± 8/5

2

043/4

021/0

اختلاف میزان اضطراب پنهان قبل با 60 دقیقه بعد از مداخله

1/4-± 6/7

2/0- ± 9/4

7/1- ± 0/6

2

125/3

049/0

اختلاف میزان اضطراب پنهان بلافاصله با 60 دقیقه بعداز مداخله

2/0± 0/3

4/0- ± 5/4

1/0- ± 5/3

2

209/0

812/0


بحث و نتیجه­گیری

 

اضطراب زایمان پیامدهای بسیار زیادی بر مادر و نوزاد بر جای می­گذارد. از روش­هایی که می­توان اضطراب زایمان را تقلیل داد، رایحه­درمانی و استفاده از اسانس­های گیاهی است (1،15). نتایج این تحقیق نشان می­دهد که میزان اضطراب زایمان در گروه تحت درمان با اسانس اسطوخودوس به طور معنی­داری پایین­تر از گروه تحت درمان با دارونما و مراقبت معمول بود. این نتایج با بررسی برنز هم­خوان است. وی نشان داد که اضطراب زایمان در گروهی که از اسانس­های گیاهی از جمله اسانس اسطوخودوس استفاده کرده بودند، در مقایسه با گروه شاهد به طور معنی­داری کاهش داشته است (15).
هم­چنین لرنر طی پژوهشی نشان داد که استنشاق اسانس اسطوخودوس سبب کاهش اضطراب بیماران مراجعه­کننده به مطب دندان­پزشکی می­شود (14). ولی نتایج به دست آمده توسط گراهام[8] نشان داد که استفاده از اسانس اسطوخودوس بر میزان اضطراب بیماران مبتلا به سرطان تاثیری ندارد (18).

در پژوهش حاضر بلافاصله بعد از استنشاق اسانس اسطوخودوس، بیشترین کاهش در میزان اضطراب آشکار و پنهان دیده شد که می­تواند در ارتباط با جذب فوری و در نتیجه تاثیر بلافاصله­ی اسانس باشد. کوک[9] طی مقاله­ی مروری گزارش کرد که روغن­های اسانس­دار بلافاصله پس از استنشاق سبب کاهش نمرات اضطراب می­گردند (19). هم چنین کاهش میزان اضطراب آشکار و پنهان در زمان 60 دقیقه بعد از استنشاق اسانس نسبت به زمان بلافاصله بعد از مداخله کمتر بود که کاهش اثر دارو با گذشت زمان می­تواند توجیه این اختلاف باشد. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که اسانس اسطوخودوس سبب کاهش بیشتری در نمرات اضطراب آَشکار نسبت به نمرات اضطراب پنهان می­گردد. زنان در زمان زایمان و مخصوصا در زمان ورود به زایشگاه اضطراب آَشکار بالایی دارند که این اضطراب سبب ایجاد فرآیندهای تداخلی با روند پیشرفت زایمان می­گردد. در مطالعه­ی آلمدیا[10] میزان اضطراب آشکار زایمان بالاتر از اضطراب پنهان بود و مداخله، سبب کاهش بیشتری در نمرات اضطراب آَشکار نسبت به نمرات اضطراب پنهان شده بود (20).

هم­چنین یافته­های مطالعه­ی حاضر نشان داد که در تعداد ضربان قلب جنین در زمان­های قبل با بلافاصله بعد از مداخله، قبل با 60 دقیقه بعد و بلافاصله بعد از مداخله با 60 دقیقه بعد از آن از نظر آماری تفاوت معنی­داری در سه گروه وجود نداشت. برنز گزارش کرد که استفاده از روغن­های اسانس­دار از جمله اسانس اسطوخودوس در طی زایمان هیچ گونه عارضه­ی جانبی بر جنین ندارد (15). یافته­های این مطالعه موثر بودن استنشاق اسانس اسطوخودوس بر میزان اضطراب آشکار زایمان را در زمان­های بلافاصله و 60 دقیقه بعد از استنشاق اسانس نشان داد. بنا بر این به نظر می­رسد که استفاده از اسانس اسطوخودوس بتواند به عنوان یک روش آسان، ارزان و غیرتهاجمی برای کاهش اضطراب زنان در حین زایمان به ویژه در زنان با نخستین بارداری مورد استفاده قرار گیرد و خانم­های باردار تشویق به زایمان طبیعی شده و مراحل زایمان را با اضطراب کمتری تجربه کنند. در مورد محدودیت­های پژوهش کنونی می­توان گفت که همانند پژوهش برنز، امکان انجام این مطالعه نیز بر اساس نظرات متخصصان رشته­ی گیاهان دارویی به صورت کور وجود ندارد (15).در انتها پیشنهاد می­شود مطالعات بیشتری جهت بررسی اثر اسانس اسطوخودوس بر میزان اضطراب پنهان زایمان انجام گیرد


1Teresa

2Perry

3Cline

4Lehrner

5Burns

6Hur

1Spiell-Berger Inventory

1Graham

2Cooke

3Almedia

 

مراجع

1. Henderson C, MacDonald S. Mayes midwifery. A textbook for midwives.13th ed. Edinburgh: Bailliere Tindall; 2004: 418-58.
2. Sadock BJ, Sadock VA. [Kaplan and Sadock’s comprehensive textbook of psychiatry]. Rafiei H, Rezaei F. (translators). 9th  ed. Tehran: Arjmand; 2008: 135-9. (Persian)
3. Teresa C, Walsh MS. Exploring the effect of hospital admission on contraction patterns and labour outcomes using women's perceptions of events. J Midwife 2007; 9: 2-11.
4. Ip WY. Relationships between partner’s support during labour and maternal outcomes. J Clin Nurs 2000; 9(2): 265-72.
5. Change MY, Wang SY, Chen CH. Effects of massage on pain and anxiety during labour: A randomized controlled trial in Taiwan. J Adv Nurs 2002; 38(1): 68-73.
6. Chunge W, Ip WY, Chan D. Maternal anxiety and feeling of control during labour. A study of first time pregnant women. J Midwife 2007; 23: 123-30.
7. Imura M, Misao H, Ushijima H. The psychological effects of aromatherapy-massage in healthy postpartum mothers. J Midwife 2006; 51(2): 21-7.
8. Complementary and alternative medicine. [cited 2007]. Available at: http://www.cam.ir/.htm
9. Kim JT. Evaluation of aromatherapy in treating postoperative pain: Pilot study. Pain Pract 2006; 6(4): 273-7.
10. Keville K, Green M. Aromatherapy: A complete guide to the healing art. USA: Crossing; 1995:
 23-150.
11.Krapp K, Longe JL. The Gale encyclopedia of alternative medicine. New York: Gale; 2001: 1037-9.
12. Perry N, Peery E. Aromatherapy in the management of psychiatric disorders. CNS Drugs 2006; 10(3): 263-70.
13. Cline M, Taylor JE, Flores J, Bracken S, McCall S, Ceremuga TE.  Investigation of the anxiolytic effects of linalool a lavender extract in the male Sprague-Dawley rat. AANA J 2008; 76(1): 47-52.
14. Lehrener J, Marwinski G, Lehr S, Johren P, Deeke L. Ambient odors of orange and lavender reduce anxiety and improve mood in a dental office. Physiol Behav 2005; 86(1-2): 92-5.
15. Burns E, Zobbi V, Panzeri R, Oskrochi R, Regalia A. Aromatherapy in childbirth, BJOG 2007; 114: 838-44.
16. Hur MH, Cheong N, Yun H, Lee M, Song Y. [Effects of delivery nursing care using essential oils on delivery stress response, anxiety during labor and postpartumstatus anxiety]. Teahan Kanho Hakhoe Chi 2005; 35(7): 1277-84. (Chinese)
17. Mahram B. [Validity of Spielberger state-trait anxiety inventory (STAI) in Mashhad city].Tehran: Allameh Tabatabaei University; 1993. (Persian)
18. Graham PH, Browne L, Cox H, Graham J. Inhalation aromatherapy during radiotherapy. J Clin Oncol 2003; 21(12): 2372-9.
19. Cooke B, Ernst E. Aromatherapy: A systematic review. Br J Gen Pract 2000; 50: 493-4.
20. Almeida NA, Sousa JT, Bachion MM, Silveira NA. [The use of respiration and relaxation techniques for pain and anxiety relief in the parturition process]. Rev Latino-Am Enfermagem 2005; 3(1):52-8.(Spanish)
 
 
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار