تاثیر خوش‌بینی سرشتی بر سوگیری توجه به چهره‌های هیجانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی، مربی گروه روانشناسی ، دانشگاه پیام نور، تهران

2 دکترای روانشناسی بالینی، دانشیار گروه روانشناسی، دانشگاه پیام نور، تهران

چکیده

خوش‌بینی به عنوان یک صفت سازگارانه، توجه زیاد روان‌شناسان و متخصصین سلامت را به خود جلب کرده است. پژوهش حاضر به بررسی تاثیر خوش‌بینی سرشتی بر پردازش اطلاعات چهره های هیجانی شاد و خشمگین
طرح‌واره‌ای می‌پردازد.
روش‌کار: این مطالعه علی-مقایسه‌ای بر روی دانش‌آموزان دبیرستان‌های شهرستان دلیجان در سال 1389 انجام شد. 30 دانش آموز بسیار خوش‌بین و30 دانش‌آموز دارای خوش‌بینی پایین بر اساس نمرات آزمون بازنگری شده‌ی جهت‌گیری زندگی و انجام یک مصاحبه‌ی بالینی نیمه‌ساختاریافته برگزیده شدند و سپس تکلیف رایانه‌ای دات-پروب اصلاح شده‌ی تصویری بر روی آن‌ها اجرا گردید. از تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر و تحلیل واریانس چندمتغیره برای تحلیل نتایج استفاده شد.
یافته‌ ها: پس از کنترل خلق روزانه، نتایج این پژوهش نشان داد که خوش‌بینی مرتبط با سوگیری توجه به چهره‌ی هیجانی خشمگین می‌باشد، به طوری که آزمودنی‌های بسیار خوش‌بین، نسبت به چهره‌ی هیجانی خشمگین، اجتناب توجهی نشان دادند (038/0=P) و آزمودنی‌های با خوش‌بینی پایین نسبت به همین چهره، گوش به زنگی توجهی نشان دادند (018/0=P). هیچ گونه اثری از سوگیری توجه نسبت به چهره‌ی هیجانی شاد مشاهده نگردید (05/0P>).
نتیجه ‌گیری: خوش‌بینی سرشتی با سوگیری توجه در پردازش اطلاعات چهره‌های هیجانی، مرتبط می‌باشد
 

کلیدواژه‌ها

اصل مقاله

در سال‌های اخیر اثرات مثبت­اندیشی[1] توجه زیاد روان­شناسان و متخصصین سلامت را به خود جلب کرده است. خوش‌بینی[2] به عنوان یک صفت سازگارانه نسبتا پایدار یکی از موضوعات روان­شناسی مثبت­نگر است که در طی دو دهه­ی گذشته، پژوهش‌های زیادی را به خود اختصاص داده است (3-1). خوش‌بینی و بدبینی[3] به ترتیب به عنوان انتظارات فراگیر از پیامدهای مثبت و منفی در آینده توصیف شده­اند (4). تفاوت‌های فردی در خوش‌بینی به صورت مستقیم و غیرمستقیم و در سطح فردی و اجتماعی مرتبط با عوامل خطرآفرین برای آسیب­شناسی روانی است (5). خوش‌بینی مرتبط با فواید
روان­شناختی مانند اضطراب کمتر، بهزیستی ذهنی[4]، رضایت از زندگی، عاطفه­ی مثبت[5]، ایجاد تاب­آوری[6]، علایم افسردگی و ناامیدی کمتر و سبک کنار آمدن فعال مسئله­محور می­باشد (11-6). در حالی که بدبینی با عاطفه­ی منفی[7]، تنش روان­شناختی، روش سازگاری انکار و اجتناب، توجه به احساسات منفی و علایم افسردگی بیشتر، مرتبط می­باشد (14-12).

از دیدگاه هم­آیندی با صفت[8] که بر اساس آن برخی صفات شخصیتی باعث می­شوند که افراد، اطلاعاتی را جستجو و پردازش کنند که هم­آیند با ویژگی‌های­شان باشد، خوش‌بینی به عنوان یکی صفت شخصیتی باثبات مرتبط با پردازش انتخابی اطلاعات هیجانی هم­آیند با صفت شده است (4،15). یکی از دلایلی که خوش‌بینی را با انطباق و موفقیت عاطفی مرتبط
می­کند رابطه­ی باورهای خوش­بینانه با سوگیری در توجه و پردازش اطلاعات است (17،16). یکی از راهبرد‌های شناختی تنظیم هیجان به عنوان شیوه­ای موثر در مدیریت هیجان‌ها کنترل توجه[9] است (19،18). خوش‌بین‌ها و بدبین‌ها به لحاظ شناختی به طور یکسانی محیط خود را تجربه می­کنند (برای مثال، دیدن و شنیدن) و تفاوت‌های بین آن­ها فقط در چگونگی تفسیرشان از آن چه دیده‌اند و شنیده‌اند ظاهر می­شود به طوری که ساز و کار‌های توجهی زیربنایی در آن چه می­بینند و می­شنوند کاملا انتخابی است. توجه انتخابی[10] به جنبه‌های خاصی از یک موقعیت، ارزیابی افراد از آن موقعیت را تغییر داده و در نتیجه باعث تغییر در حالت‌های هیجانی افراد نیز می­گردد. توجه به محرک منفی توان­مندی افراد را در تنظیم خلق­شان مختل
می­کند در حالی که توجه به محرک مثبت می­تواند الگوهای فکری سازگارانه و خلاق ایجاد نماید (21،20). بنابراین خوش‌بینی نه تنها بر چگونگی تفسیرافراد از آن چه دیده­اند تاثیرگذار است بلکه برآن چه که آن­ها باید در محیط مورد توجه قرار دهند نیز تاثیر می­گذارد (23،22). سوگیری‌های پردازش اطلاعات ایجاد شده توسط خوش‌بینی باعث فعال شدن مستمر طرح­واره‌های[11] خاص مرتبط با توان­مندی‌ها یا موفقیت می­شود. بر این اساس هر چه فرد توجه بیشتری به طبقه­ی خاصی از محرک‌ها داشته باشد، افکار و هیجان‌های مرتبط با آن محرک‌ها با فراوانی بیشتری فراخوانی می­شوند، ضمن این که سازه‌های زیربنایی مرتبط با این محرک‌های ویژه، فراوان­تر در دسترس قرار می­گیرند (25،24،7).

نقش خوش‌بینی در توجه و پردازش اطلاعات را می­توان بر اساس دو رویکرد ظاهرا واگرا مورد بررسی قرار داد. رویکرد اول معتقد است که خوش‌بین‌ها عموماً انتظار عواقب و پیامدهای مثبت را داشته و بر آن­ها تمرکز دارند (26). سگرستروم[12]خوش‌بینی و پردازش اطلاعات ناهوشیار را در تکلیف استروپ هیجانی[13] مورد بررسی قرار داد. در این پژوهش افراد بدبین سوگیری توجه[14] به کلمات منفی نشان دادند در حالی که افراد خوش‌بین به هر دو کلمات مثبت و منفی سوگیری توجه نشان دادند. هم­چنین خوش‌بینی در مقایسه با بدبینی با تاخیرکوتاه­تر پاسخ هدایت پوستی[15] در مواجهه با کلمات منفی مرتبط بود (27). در پژوهشی دیگر با استفاده از تکلیف استروپ هیجانی نشان داده شد که افراد بسیار خوش‌بین به محرک‌های مرتبط با بهزیستی سوگیری توجه نشان می دهند. نتایج این پژوهش‌ها بیانگر این است که توجه خوش­بین‌ها بیشتر به سمت محرک‌های مثبت هدایت می­شود و بدبین‌ها احتمال بیشتری دارد که به جنبه‌های منفی محیط خود توجه کنند (7). نتایج پژوهش ناگچی[16] و همکاران نشان داد که توجه به اطلاعات منفی مرتبط با بدبینی و
روان­آزرده­گرایی و توجه به اطلاعات مثبت مرتبط با خوش‌بینی است (28). اثرات مشابهی برای تفاوت‌های فردی در خوش‌بینی و مسیرهای پیمایش دیداری[17] به دست آمده است (29). در یک مطالعه­ی ردیابی چشم[18] نشان داده شد که افراد خوش‌بین در مقایسه با افراد بدبین به تصاویر تومورهای سرطانی پوست کمتر چشم می­دوزند که این موضوع باعث می­شود که توجه دیداری ایشان به سمت اطلاعاتی رهنمون شود که آن­ها را در رسیدن به اهداف­شان کمک می­کند و آن­ها را از محرک­های نامربوط دور نگه می­دارد. بنابراین به نظر می­رسد خوش‌بین‌ها سوگیری توجهی اجتنابی[19] به اطلاعات منفی نشان دهند.

بر اساس رویکرد دوم خوش‌بینی باعث افزایش توجه فرد به اطلاعات منفی و ناخوش­آیند می­شود. براساس این رویکرد، خوش­بین‌ها کسانی هستند که بر این باورند که می­توانند بر رویدادهای منفی فایق آیند و بنا بر این از مواجهه با رویدادهای منفی هراسی ندارند. شواهد قابل توجهی از این دیدگاه حمایت می­کنند (23). ابل و جندولا[20] به بررسی رابطه­ی بین ورزش، خوش‌بینی و یادآوری اطلاعات پرداختند. نتایج این پژوهش نشان داد که توجه و یادآوری اطلاعات مربوط به سلامتی توسط میزان مرتبط بودن این اطلاعات با فرد بستگی دارد به طوری که اطلاعات سلامتی که در ارتباط با فرد بودند بهتر از اطلاعات نامربوط در افراد بسیار خوش‌بین و ورزشکار یادآوری شدند (8). در یک پژوهش تجربی آسپینوال و برانهورت[21] نشان دادند که خوش‌بینی مرتبط با سلامتی و
پیش­بینی­کننده تاخیر طولانی­تر در خارج شدن از صفحه­ی اینترنتی است که در آن اطلاعات منفی مرتبط با سلامتی وجود دارد (30). مطالعه­ی ابل و جندولا و آسپینوال و برانهورت بر نقش و اهمیت اطلاعات مربوط به خود[22] در مطالعه­ی خوش‌بینی تاکید دارند و نتایج پژوهش آن­ها منجر به شکل­گیری فرضیه­ی پردازش اطلاعات عمل­گرایانه[23] گردید که بیان می­دارد
جاذبه­ی[24] اطلاعات باعث توجه انتخابی در افراد خوش‌بین
نمی­گردد بلکه میزان مربوط بودن اطلاعات به فرد تعیین خواهد کرد که چه اطلاعات عاطفی مورد توجه یا عدم توجه قرار بگیرد. خوش­بین‌ها به صورت ارادی به اطلاعاتی توجه می­کنند که مرتبط با بهزیستی آن­ها باشد خواه این اطلاعات مثبت و یا منفی باشند. این افراد به طور مستقیم از توجه کردن به اطلاعاتی که مرتبط با آن­ها است سود می­برند و به صورت غیرمستقیم با اجتناب کردن از اختصاص توجه به اطلاعات تهدیدکننده­ی نامربوط نیز بهره‌مند می­شوند. این نوع توجه انتخابی منجر به ارزیابی تهدید کمتر در فرد شده و در نتیجه کاهش پاسخ هیجانی منفی و افزایش تاب­آوری را به همراه دارد (8،30). در مجموع نتایج پژوهش‌های مختلف صورت گرفته نشان می­دهد که بین خوش‌بین‌های سرشتی[25] و خوش‌بین‌های موقعیت-ویژه[26] در پردازش‌های شناختی، تفاوت وجود دارد.

بیشتر ادبیات پژوهشی مرتبط با سوگیری‌های شناختی بر روی سوگیری توجه نسبت به اطلاعات منفی در ارتباط با خصایص منفی مانند روان­آزرده­گرایی[27]‌ و اضطراب خصلتی[28] تمرکز کرده­اند (28،31). بر خلاف روان­آزرده­گرایی و اضطراب خصلتی، خوش‌بینی در قطب مثبت قرار می­گیرد و مرتبط با خلق مثبت و رفتار گرایش می­باشد (25،32). بنا بر این خوش‌بینی نیز می­تواند باعث سوگیری در پردازش اطلاعات گردد. از آن جا که فرایندهای شناختی و ناهوشیار مرتبط با خوش‌بینی توسط شیوه‌های خودگزارشی یا مشاهدات رفتاری، قابل شناسایی و تشخیص نیست و هم­چنین استفاده از تکلیف استروپ هیجانی و کلمات هیجانی در زمینه­ی ارزیابی سوگیری توجه، نتایج متناقضی را به همراه داشته است (27،24). بنابراین با توجه به این که برای انسان­ها به عنوان موجودات اجتماعی یک نوع محرک هیجانی با نام تظاهرات هیجانی چهره[29] به طور ویژه در تعاملات روزانه بسیار اهمیت دارد و مطالعات کمی در زمینه­ی بررسی فرایندهای ادراکی تظاهرات چهره به ویژه سوگیری‌های ادراکی وابسته به شخصیت صورت گرفته است، لذا پژوهش حاضر با
به­کارگیری طرح‌های کلی[30] چهره‌های هیجانی در تکلیف رایانه­ای دات-پروب اصلاح شده­ی تصویری[31] به بررسی تاثیر ویژگی خوش‌بینی سرشتی بر سوگیری توجه به چهره‌های هیجانی می­پردازد که از جهت روش شناختی و ابزار مورد استفاده با پژوهش‌های پیشین متفاوت است.

روش­کار

پژوهش حاضر از نوع علی-مقایسه­ای است. جامعه­ی آماری شامل تمام دانش‌آموزان دختر و پسر دبیرستان‌های دولتی شهرستان دلیجان در سال 1389 بود. این پژوهش در دو مرحله انجام گرفت. در مرحله­ی اول برای غربالگری ویژگی خوش‌بینی با استفاده از روش نمونه­گیری تصادفی خوشه­ای از مناطق مختلف شهرستان دلیجان چند دبیرستان پسرانه و دخترانه به طور تصادفی انتخاب شدند و در مرحله­ی بعدی از هر دبیرستان چند کلاس به طور تصادفی انتخاب شده و آزمون بازنگری شده­ی جهت‌گیری زندگیدر بین دانش­آموزان توزیع گردید. به منظور رعایت اخلاق در پژوهش، قبل از اجرای آزمون در خصوص اهداف پژوهش و محرمانه بودن اطلاعات به دانش­آموزان توضیح لازم داده شد. سپس در مرحله­ی دوم بر اساس نمرات به دست آمده از این آزمون، افراد گروه نمونه بر اساس فرایند‌های دو نیمه کردن بر اساس میانه[32] به دو گروه خوش‌بین بالا و خوش‌بین پایین تقسیم شدند. دانش­آموزان گروه نمونه به صورت داوطلبانه و با گرفتن مجوز از اداره­ی آموزش و پرورش و رعایت تمام قوانین و مقررات آموزش و پرورش انتخاب گردیدند. از بین گروه نمونه، دانش­آموزانی که مشکلات بینایی یا اختلالات روانی داشتند با استفاده از اطلاعات به دست آمده از اجرای یک مصاحبه­ی نیم­ساختاریافته از گروه نمونه، حذف و با افراد دیگر گروه نمونه، جایگزین می­شدند. بعد از غربالگری صورت گرفته در مرحله­ی دوم برای سنجش سوگیری توجه، تکلیف رایانه­ای دات-پروب اصلاح شده­ی تصویری بر روی آزمودنی‌ها اجرا گردید. دانش­آموزانی که در این تکلیف، خطاهای زیادی مرتکب می­شدند به طوری که نتایج به دست آمده از عملکرد آن­ها قابل اعتماد نبود، از تحقیق کنار گذاشته شدند. سرانجام، با توجه به نوع تحقیق (علی-مقایسه­ای) و مطالعات قبلی انجام شده در این زمینه،60 آزمودنی (21پسر و 39 دختر) شامل30 آزمودنی دارای خوش‌بینی بالا و30 آزمودنی دارای خوش‌بینی پایین، به عنوان نمونه­ی نهایی مورد بررسی قرار گرفتند. ابزارهای مورد استفاده در این پژوهش عبارتند بود از:

الف- آزمون بازنگری شده­ی جهت‌گیری زندگی[33] (LOT-R): این آزمون، نسخه­ی کوتاه و اصلاح­یافته­ی آزمون جهت‌گیری زندگی اصلی است که تفاوت­های فردی در خوش‌بینی-بدبینی را می‌سنجد. از پاسخ­دهندگان خواسته می‌شود تا میزان توافق خود را برای هر یک از ماده‌ها، بر اساس یک نوع مقیاس لیکرت 5 نقطه‌ای درجه‌بندی کنند که دامنه‌ای از صفر (کاملا مخالفم) تا 4 (کاملا موافقم) دارد. این مقیاس شامل 3 ماده درباره­ی خوش‌بینی (سئوال 1، 4 و 10)، 3 ماده درباره­ی بدبینی (3، 7 و 9) به علاوه­ی 4 ماده­ی پرکننده می‌باشد. پس از معکوس کردن نمرات حاصل از سئوالات بدبینی، مجموع نمرات ماده‌های خوش‌بینی و بدبینی به عنوان نمره­ی کلی خوش‌بینی محاسبه می‌گردد. نمره‌های بالاتر در LOT-R بازتاب گرایش بیشتر به انتظار نتایج مثبت‌تر در مقابل نتایج منفی‌تر است. برای تعیین روایی همگرای آزمون در ایران، ضریب همبستگی آزمون LOT-R با پنج عامل مقیاس ناامیدی بک محاسبه شده است. معنی­داری همبستگی عامل اول، چهارم، پنجم و نمره­ی کلی مقیاس ناامیدی بک با مقیاس خوش‌بینی-بدبینی، نشان­دهنده­ی روایی قابل قبول این آزمون است. پایایی بازآزمایی این آزمون با فاصله­ی 10 روز 70/0 بود. هم­چنین ضریب آلفای کرونباخ برای آزمون حاضر 54/0 محاسبه شد (33).

ب- پرسش­نامه­ی عاطفه­ی مثبت و منفی[34]  (PANAS):برای سنجش حالت‌های خلقی از مقیاس عاطفه­ی مثبت و منفی استفاده شد. این مقیاس برای اندازه­گیری دو بعد خلقی یعنی عاطفه­ی منفی و عاطفه­ی مثبت طراحی شده است. هر
خرده­مقیاس 10 آیتم دارد. آیتم‌ها روی یک مقیاس 5 درجه­ای (1=بسیارکم، به هیچ وجه تا 5=بسیار زیاد) از سوی آزمودنی‌ها رتبه­بندی می­شوند. دامنه­ی نمرات 10 تا 50 می­باشد. در ایران، روایی سازه­ای و پایایی این آزمون روی 255 نفردانشجوی مبتلا به اضطراب و افسردگی مورد بررسی قرار گرفت (34). سازگاری درونی (ضریب آلفا) برای هر دو مقیاس 87/0 به دست آمد. عاطفه­ی مثبت با افسردگی، رابطه­ی منفی داشت، بار عاملی 27/0و معنی­دار است. اما رابطه­ی میان عاطفه­ی مثبت با اضطراب، معنی­دار نیست (بار عاملی 12/0) یعنی با استفاده از مقیاس عاطفه­ی مثبت، بیماران افسرده از بیماران مضطرب، قابل تفکیک هستند و در نهایت عاطفه­ی منفی و عاطفه­ی مثبت به نحو معنی­داری همبستگی معکوس دارند (39/0).

ج- تکلیف رایانه­ای دات-پروب اصلاح شده­ی تصویری:نسخه­ی اصلی تکلیف دات-پروب برای بررسی انتقال توجه بینایی و سنجش سوگیری توجه بر اساس الگوی روان­شناسی تجربی-شناختی توسط مک­لئود[35] و دیگران ساخته شد و به صورت گسترده­ای در ادبیات پژوهشی مرتبط با سوگیری توجه مورد استفاده قرار گرفته است (35،36). در این تکلیف یک محرک هیجانی (کلمه) به همراه یک محرک خنثی برای مدت نسبتا کوتاهی (500 هزارم ثانیه) ارایه می­شوند، سپس نقطه­ای جانشین یکی از این محرک‌ها می­گردد. آزمودنی‌ها زمانی قادر خواهند بود که نقطه را سریع­تر کشف کنند که قبلا به موقعیتی که نقطه در آن ظاهر می­شود توجه کرده باشند. در نسخه­ی اصلی، از کلمات به عنوان نشانه‌های هیجانی استفاده می­شود که این مسئله از نظر اعتبار بوم­شناختی و بار هیجانی کلمات، دارای اشکالاتی می­باشد. در تکلیف اصلاح شده از طرح‌های کلی چهره‌های هیجانی خشمگین، شاد و خنثی به عنوان محرک استفاده شده است که دارای بار هیجانی بیشتر و هم­چنین اعتبار بوم­شناختی[36] جهانی، نسبت به کلمات هیجانی می­باشند (37). این طرح‌ها برگرفته از چهره‌های هیجانی واقعی هستند و تمام ویژگی‌های روانی فیزیولوژیکی و شناختی چهره‌های هیجانی واقعی را دارا بوده و تفاوت هیجان‌های مختلف در آن­ها به خوبی مشخص شده است (41-38). پایایی تکلیف رایانه­ای دات-پروب اصلاح شده­ی تصویری با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ در چهره­ی هیجانی شاد در شرایط هم­آیندی 97/0 و در شرایط ناهم­آیندی 95/0 به دست آمد. در چهره­ی هیجانی خشمگین در شرایط هم­آیندی 90/0 و در شرایط ناهم­آیندی 95/0 به دست آمد. هم­چنین وجود همبستگی مثبت (58/0) بین نمرات سوگیری توجه به چهره­ی هیجانی خشمگین و اضطراب خصلتی (روایی واگرا) نشان­دهنده­ی روایی سازه­ای این تکلیف بود (31). در این تکلیف هر یک از طرح‌های کلی چهره‌های هیجانی خشمگین و شاد با تصویر چهره­ی هیجانی خنثی جفت می‌­شوند. هر تصویر 5/2 سانتی­متر طول و 8/1 سانتی­متر عرض دارد. تصاویر و نقطه در دو کادر مستطیل شکل به طول 3/5 سانتی­متر و عرض 3 سانتی­متر و با فاصله­ی 2 سانتی­متر از نقطه­ی تثبیت مرکزی[37] (+) صفحه­ی نمایش ارایه می­گردند. هر تصویر 40 بار ارایه می‌شود، 20 بار در سمت راست و 20 بار در سمت چپ و موقعیت نقطه نیز بر اساس متوازن‌سازی تقابلی[38] (برای کنترل اثرات ترتیبی و انتقالی محرک‌ها) مشخص می‌گردد و ترتیب ارایه­ی محرک‌ها برای آزمودنی‌ها متفاوت می­باشد. آزمودنی به فاصله­ی 50 سانتی­متر از یک رایانه­ی شخصی قرار می­گیرد. در شروع تکلیف، دو چهره در کادرهای مستطیل شکل چپ و راست نقطه­ی تثبیت مرکزی صفحه­ی نمایش برای مدت 500 هزارم ثانیه ارایه می‌گردند، درمرحله­ی بعد، تصاویرچهره‌های هیجانی ارایه شده، برای مدت50 هزارم ثانیه پوشش رو به جلو[39] می­شوند.

بعد از فرایند پوشش رو به جلو، نقطه‌ای جانشین یکی از تصاویر می‌گردد. آزمودنی باید به محض دیدن نقطه، با فشار دادن کلیدهای جهت‌نما بر روی صفحه کلید رایانه، جهت نقطه­ی ظاهر شده را مشخص کند و بر این اساس، زمان واکنش آزمودنی تا یک هزارم ثانیه توسط رایانه ثبت
می­گردد. در مجموع 80 کوشش اصلی و 10 کوشش جهت تمرین و آشنایی با تکلیف، بر روی هر آزمودنی اجرا شده و تحلیل داده‌های تکلیف بر اساس زمان‌های واکنش پاسخ­های صحیح، صورت می­گیرد. زمان‌های واکنش پاسخ‌های نادرست برای هر آزمودنی از داده‌ها حذف شده و داده­ها با استفاده از تحلیل واریانس با اندازه­گیری مکرر و تحلیل واریانس چندمتغیره، تحلیل شدند.

نتایج

خصوصیات جمعیت­شناختی آزمودنی‌ها بر اساس متغیرهای جنسیت، سن و خوش‌بینی در جدول 1 آمده است.

 

جدول1- خصوصیات جمعیت­شناختی دانش­آموزان دبیرستانی بر اساس جنسیت، سن و خوش‌بینی

گروه

تعداد

سن

خوش‌بینی

میانگین

انحراف معیار

میانگین

انحراف معیار

خوش‌بینی بالا

30

27/16

86/0

00/19

28/2

خوش‌بینی پایین

30

20/16

03/1

60/11

95/1

کل

60

23/16

94/0

30/15

28/4

 

به منظور بررسی تاثیر خوش‌بینی-بدبینی بر روی پردازش چهره‌های هیجانی شاد و خشمگین از تحلیل واریانس با
اندازه­گیری مکرر استفاده شد.

در این طرح، خوش‌بینی به عنوان عامل بین آزمودنی و حالت‌های چهره (شاد و خشمگین) و هم­آیندی (نقطه­ی
هم­آیند با چهره، نقطه­ی ناهم­آیند با چهره) به عنوان عوامل درون آزمودنی می­باشند. در این طرح، خلق روزانه به عنوان کوواریانس خوش‌بینی برای کنترل مداخله­ی حالت‌های عاطفی مثبت و منفی اخیر فرد در فرایند‌های شناختی توجه (42) به کار گرفته شد.

نتایج این تحلیل در جدول 2 آمده است. اثرات اصلی حالت چهره و هم­آیندی و اثرات تعاملی حالت چهره با عاطفه­ی مثبت، حالت چهره با عاطفه­ی منفی، هم­آیندی با عاطفه­ی مثبت، هم­آیندی با عاطفه­ی منفی، حالت چهره با هم­آیندی، حالت چهره با هم­آیندی با عاطفه­ی مثبت، حالت چهره با
هم­آیندی با عاطفه­ی منفی در سطح 05/0=α معنی­دار نمی­باشند. هم­چنین نتایج این تحلیل نشان داد که تعاملات هم­آیندی با خوش‌بینی (002/0=α) و حالت چهره با هم­آیندی با خوش‌بینی (042/0=α) معنی­دار می­باشند.

معنی­دار بودن تعامل حالت چهره با هم­آیندی با خوش‌بینی (047/0=P، 347/4=(56و1)F) در جهت تایید وجود سوگیری توجه نسبت به چهره‌های هیجانی است و به همین خاطر برای مشخص شدن نوع چهره­ی هیجانی که نسبت به آن سوگیری توجه وجود دارد، نمرات سوگیری توجه برای هر یک از چهره‌های هیجانی از طریق کم کردن زمان واکنش آزمودنی‌ها درحالت هم­آیندی نقطه با چهره­ی هیجانی از زمان واکنش آزمودنی در حالت ناهم­آیندی نقطه با چهره­ی هیجانی محاسبه­شد.

نمرات سوگیری توجه مثبت نشان­دهنده­ی گوش به زنگی[40] توجهی نسبت به چهره­ی هیجانی و نمرات منفی، نشان­دهنده­ی اجتناب[41] توجهی از چهره­ی هیجانی می­باشند (43).

نمرات سوگیری توجه محاسبه شده برای هر یک از چهره‌ها دریک تحلیل واریانس چندمتغیره[42] برای تعیین اثر دو گروه (خوش‌بین بالا و پایین) بر روی 2 متغیر وابسته (نمرات سوگیری توجه چهره‌های هیجانی خشمگین و شاد) مورد بررسی قرار گرفت. شاخص کلی آزمون تحلیل واریانس چندمتغیره از لحاظ آماری معنی­دار بود (005/0=P، 71/5=(57و2)F، 83/0=لامبدای ویلکز).

پس از معنی­دار شدن آماره­ی کلی آزمون تحلیل واریانس چندمتغیره، تفاوت بین گروهی در نمرات سوگیری توجه به چهره‌های هیجانی شاد و خشمگین با استفاده از آلفای اصلاح شده­ی بن­فرونی[43] (025/0) مورد بررسی قرار گرفت.

جدول 3 نتایج این تحلیل را نشان می­دهد.

 

جدول 2- خلاصه­ی نتایج تحلیل واریانس با اندازه­گیری مکرر برای عوامل خوش‌بینی، حالت چهره، هم­آیندی، عاطفه­ی مثبت و منفی

منبع واریانس

میانگین مجذورات

درجه­ی آزادی

نسبتF

سطح معنی­داری

حالت چهره

811/374

1

159/0

692/0

حالت چهره با عاطفه­ی مثبت

34/1254

1

532/0

469/0

حالت چهره با عاطفه­ی منفی

154/9

1

004/0

951/0

حالت چهره با خوش‌بینی

509/1739

1

738/0

394/0

هم­آیندی

420/4418

1

699/1

198/0

هم­آیندی با عاطفه­ی مثبت

138/783

1

301/0

585/0

هم­آیندی با عاطفه­ی منفی

071/6285

1

417/2

126/0

هم­آیندی با خوش‌بینی

440/27696

1

651/10

002/0

حالت چهره با هم­آیندی

619/1621

1

600/0

442/0

حالت چهره با هم­آیندی با عاطفه­ی مثبت

730/90

1

034/0

855/0

حالت چهره با هم­آیندی با عاطفه­ی منفی

060/5303

1

962/1

167/0

حالت چهره با هم­آیندی با خوش‌بینی

852/11748

1

347/4

042/0

 


جدول 3- خلاصه­ی نتایج تحلیل واریانس چندمتغیره برای بررسی تفاوت بین خوش‌بین‌های بالا و پایین در سوگیری توجه

 به چهره‌های هیجانی

منبع واریانس

متغیر وابسته

میانگین مجذورات

درجه­ی آزادی

نسبت F

سطح معنی­داری

خوش‌بینی

سوگیری توجه خشمگین

417/2870

1

79/10

002/0

سوگیری توجه شاد

817/74412

1

759/0

387/0

 

 

بر اساس نتایج جدول 3 بین آزمودنی‌های دارای خوش‌بینی بالا و پایین در سوگیری توجه به چهره­ی هیجانی خشمگین، اختلاف معنی­داری وجود دارد (002/0=P، 79/10=(58و1)F) و در چهره­ی هیجانی شاد این اختلاف معنی­دار نمی­باشد (387/0=P، 759/0=(58و1)F). مقایسه­ی نمرات سوگیری توجه به چهره­ی هیجانی خشمگین در دو گروه با نمره­ی صفرکه نشان­دهنده­ی عدم سوگیری توجه می­باشد، نشان داد که آزمودنی‌هایی که خوش‌بینی کمی دارند (بدبین) نسبت به چهره­ی هیجانی خشمگین گوش به زنگی توجهی نشان
می­دهند (018/0=P، 51/2=(29)t،90/34+=نمره­ی سوگیری) در حالی که آزمودنی‌های بسیار خوش‌بین نسبت به چهره­ی هیجانی خشمگین، اجتناب توجهی نشان می­دهند (038/0=P، 17/2-=(29)t، 53/35-=نمره­ی سوگیری).

بحث

این پژوهش به منظور بررسی تاثیر خوش‌بینی سرشتی بر پردازش اطلاعات چهره‌های هیجانی شاد و خشمگین انجام گرفت. نتایج این پژوهش نشان داد که توجه دیداری به چهره‌های هیجانی تحت تاثیر ویژگی خوش‌بینی متفاوت است. آزمودنی‌های بسیار خوش‌بین نسبت به چهره­ی هیجانی خشمگین سوگیری توجهی اجتنابی نشان دادند در حالی که هیچ گونه اثری از سوگیری نسبت به چهره­ی هیجانی شاد در افراد خوش‌بین و بدبین مشاهده نگردید. نتایج این پژوهش
هم­سو با فرضیه‌های هم­آیندی-صفت (4،15،44) و پردازش اطلاعات عمل­گرایانه (8،30) در مورد افراد بسیار خوش‌بین می­باشد. توان­مندی افراد خوش‌بین در برگرداندن توجه از محرک‌های منفی و تهدیدکننده­ی یکی از مهم­ترین عوامل محافظت­کننده در برابر پیامدهای منفی درازمدت و افزیش سازگاری در آن­ها می­باشد. این یافته با نتایج برخی از پژوهش‌های پیشین هم­سو (8،30،27،23،45) و ناهم­سو (28،7) می­باشد. یافته‌های این پژوهش در مورد آزمودنی‌های بدبین نشان داد که آن­ها نسبت به چهره­ی هیجانی خشمگین به عنوان محرک هیجانی تهدیدکننده سوگیری توجهی از نوع گوش به زنگی نشان دادند. به لحاظ آسیب­شناسی روانی سوگیری توجه به تهدید منجر به اشتغال ذهنی به محرک‌های تهدیدکننده
می­شود (46). افرادی که خوش‌بینی کمی دارند به دلیل این که فقط به جنبه‌های منفی یا تهدیدکننده­ی محیط پیرامون خود متمایل می­شوند از جنبه‌های مثبت غافل می شوند. این یافته با فرضیه­ی‌ هم­آیندی-صفت (15،4) و نتایج پژوهش‌های پیشین (28،27،23،7) هم­سو می­باشد. مطالعات تصویربرداری مغزی نیز موید ارتباط بین بدبینی و مناطق مغزی مرتبط با هیجان­های منفی است (47). از آن جا که خوش­بینی و بدبینی به عنوان صفات­شناختی به ترتیب با صفات برون­گرایی[44] و روان­آزرده­گرایی ارتباط دارند (2) بنابراین نتایج این پژوهش هم­سو با نتایج پژوهش­هایی است که نشان داده­اند روان­آزرده­گرایی مرتبط با گوش به زنگی توجهی نسبت به محرک هیجانی ناخوش­آیند و برون­گرایی مرتبط با اجتناب توجهی از محرک هیجانی ناخوش­آیند است (15،48،49) با توجه به این که حالات عاطفی مثبت و منفی با خوش‌بینی تعامل معنی­داری نداشتند بنابراین می­توان نتیجه گرفت که ارتباط بین خوش‌بینی و سوگیری توجه تحت تاثیر حالت‌های خلقی روزانه قرار
نمی­گیرد و این امکان وجود دارد که سوگیری توجه در طی دوره‌های زمانی طولانی­تری شکل بگیرد و نوسان‌های روزانه­ی خلق این فرایندها را کمتر از طرح­واره‌های شناختی، انتظارات و گرایش‌های عاطفی تحت تاثیر قرار بدهند (27،7).

نتیجه­گیری

از دیدگاه پردازش اطلاعات، خوش­بینی به عنوان یکی از عوامل ایجادکننده­ی تاب­آوری تاثیر خودش را از طریق کنترل توجه اعمال می­کند به طوری که اگر افراد بتوانند به طور موثر و انعطاف­پذیر از راهبردهای کنترل توجهی استفاده کنند و به محرک­های منفی کمتر توجه کنند، در آن صورت آن­ها ارزیابی منفی کمتری از محیط خواهند داشت و این تغییر در ارزیابی محیط منجر به واکنش­های هیجانی کمتر در درازمدت خواهد شد. تحقیقات آزمایشگاهی نشان داده­اند که کاهش میزان سوگیری­های توجهی با استفاده از درمان­های شناختی-رفتاری می­تواند بر واکنش­پذیری هیجانی نسبت به تنش­های مداوم در گروه­های غیربالینی موثر باشد (50). عدم وجود تحقیقات مشابه به لحاظ روش شناختی و ابزار مورد استفاده، نویسندگان این مقاله را از جهت مقایسه­ی نتایج این پژوهش با پژوهش‌های پیشین مشابه با محدودیت مواجهه کرده است. پیشنهاد می­شود که پژوهش‌های آینده با در نظر گرفتن تاثیر جنسیت و اضطراب آزمودنی‌ها به سایر فرایندهای خودکار و ناهوشیار مرتبط با خوش‌بینی بپردازند.


[1]Positive thinking

[2]Optimism

[3]Pessimism

[4]Subjective Well Being

[5]Positive Affect

[6]Resilience

[7]Negative Affect

[8]Trait-Congruency Hypothesis

[9]Attention Control

[10]Selective Attention

[11]Schema

[12]Segerstrom

[13]Emotional Stroop Task

[14]Attentional Bias

[15]Skin Conductance Response

[16]Noguchi

[17]Visual Scan Paths

[18]Eye Tracking

[19]Avoidant Attentional Bias

[20]Abele and Gendolla

[21]Aspinwall and Brunhart

[22]Self-Relevance

[23]Pragmatic Information Processing

[24]Valence

[25]Dispositional Optimists

[26]Situation-Specific Optimists

[27]Neuroticism

[28]Trait Anxiety

[29]Facial Emotional Expression

[30]Schematic

[31]Computerized Pictorial Version of  Modified Dot-Probe Task

[32]Median Split Procedures

[33]Life Orientation Test-Revised

[34]Positive Affect and Negative Affect Scale

[35]McLeod

[36]Ecological Validity

[37]Central Fixation Point

[38]Counterbalancing

[39]Forward Masking

[40]Vigilance

[41]Avoidance

[42]Multivariate analysis of variance (MANOVA)

[43]Bonferrone Correction

[44]Extraversion

 

مراجع

1. Reisenzein R, Weber H. Personality and emotion. In: Corr PJ, Matthews G. (editors). Cambridge handbook of personality psychology. Oxford: Oxford University; 2009: 54-71.
2. Chang EC. Optimism and pessimism: Implications for theory, research, and practice. Washington. DC: American Psychological Association; 2001: 101-2.
3. Peterson C. The future of optimism. Am Psychol 2000; 55: 44-55.
4. Scheier MF, Carver CS, Bridges MW. Optimism, pessimism, and psychological well-being.  In: Chang EC. (editor). Optimism and pessimism:  Implications for theory, research, and practice. Washington. DC:  American Psychological Association; 2001: 189-216.
5. Carver CS, Scheier MF, Segerstrom SC. Optimism. Clin Psychol Rev 2010; 30: 879-89.
6. Rasmussen HN, Scheier MF, Greenhouse JB. Optimism and physical health: A meta-analytic review. Ann Behav Med 2009; 37: 239-56.
7. Karademas EC, Kafetsios K, Sideridis GD. Dispositional optimism, generalized self-efficacy and information processing of threat and well-being related stimuli. Stress Health 2007; 23: 285-94.
8. Abele AE, Gendolla GHE. Individual differences in optimism predict the recall of personally relevant information. Pers Individ Dif 2007; 43: 1125-35.
9. Solberg Nes L, Segerstrom SC. Dispositional optimism and coping: A meta-analytic review. Pers Soc Psychol Rev 2006; 10(3): 235-51.
10. Smith TW, MacKenzie J. Personality and risk of physical illness. Ann Rev Clin Psychol 2006; 2: 435-67.
11. Alloy LB, Abramson LY, Whitehouse WG, Hogan ME, Panzarella C, Rose DT. Prospective incidence of first onsets and recurrences of depression in individuals at high and low cognitive risk for depression. J Abnorm Psychol 2006; 115: 145-56.
12. Strunk DR, Lopez H, DeRubeis RJ. Depressive symptoms are associated with unrealistic negative predictions of future life events. Behav Res Ther 2006; 44(6): 861-82.
13. Snyder CR, Lopez J. Handbook of positive psychology. New York: Oxford University; 2002: 232-41.
14. Chang EC. Optimism-pessimism and’ stress appraisal: Testing a cognitive interactive model of psychological adjustment in adults. Cogn Ther Res 2002; 26(5): 675-90.
15. Perlman SB, Morris JP, Vander Wyk BC, Green SR, Doyle JL, et al. Individual differences in personality predict how people look at faces. PLoS ONE 2009; 4(6): e5952.
16. Chang EC, Chang R, Sanna LJ. Optimism, pessimism, and motivation: Relations to adjustment. Soc Personal Psychol Compass 2009; 3: 494-506.
17. Karademas EC. Self-efficacy, social support and well-being: The mediating role of optimism. Pers Individ Dif 2006; 40: 1281-90.
18. Ochsner KN, Gross JJ. The cognitive control of emotion. Trends Cogn Sci 2005; 9: 242-9.
19. McLeod C, Rutherford E, Campbell L, Ebsworthy G, Holker L. Selective attention and emotional vulnerability: Assessing the causal basis of their association through the experimental manipulation of attentional bias. J Abnorm Psychol 2002; 111: 107-23.
20. Gross JJ, Thompson RA. Emotion regulation: Conceptual foundations. In: Gross JJ. (editor). Handbook of emotion regulation. New York: Guilford; 2007: 3-24.
21. Isen AM. Positive affect. In: Dalgleish T, Power M. (editors). Handbook of cognition and emotion. Hillsdale, NJ: Erlbaum; 1999: 521-39.
22. Parkhurst D, Law K, Niebur E. Modeling the role of salience in the allocation of overt visual attention. Vision Res 2002; 42: 107-23.
23. Isaacowitz DM.  The gaze of the optimist. Pers Soc Psychol B 2005; 31(3): 407-15.
24. Bargh JA, Chartrand TL. The unbearable automaticity of being. Am Psychol 1999; 54: 462-79.
25. Carver CS, Scheier MF. On the self-regulation of behavior. New York: Cambridge University; 1998; 205-10.
26. Geers AL, Handley IM, McLarney AR. Discerning the role of optimism in persuasion: The valence-enhancement hypothesis. J Pers Soc Psychol 2003; 85: 554-65.
27. Segerstrom SC. Optimism and attentional bias for negative and positive stimuli. Pers Soc Psychol Bull 2001; 27(1): 1334-43.
28. Noguchi K, Gohm LC, Dalsky JD. Cognitive tendencies of focusing on positive and negative information. J Res Pers 2006; 40: 891-910.
29. Isaacowitz DM. Motivated gaze- The view from the gazer. Curr Dir Psychol Sci 2006; 15(2): 68-72.
30. Aspinwall LG, Brunhart SM. Distinguishing optimism from denial: Optimistic beliefs predict attention to health threats. Pers Soc Psychol B 1996; 22: 993-1002.
31. Shafiee H, Goodarzi MA, Taghavi SM. [The Influence of trait anxiety in children on attentional biases for emotional faces]. Iranian journal of psychiatry and clinical psychology 2009; 14(4): 404-11. (Persian)
32. Reed MA, Derryberry D. Temperament and attention to positive and negative trait information. Pers Individ Dif 1995; 18: 135-47.
33. Mousavi Nasab SMH, Taghavi SMR, Mohammadi N. [Optimism and stress appraisal: Evaluation of two theoretical models in prediction of psychological adjustment]. Journal of Kerman University of Medical Sciences 2006; 13(2): 111-20. (Persian)
34. Bakhshipour RA, Dejkam M. A confirmatory factor analysis of the positive and negative affect scales (PANAS). Iranian journal of psychology 2006; 9: 351-65. (Persian)
35. McLeod C, Mathews A, Tata P. Attentional bias in emotional disorder. J Abnorm Psychol 1986; 95: 15-20.
36. Bar-Haim Y, Lamy D, Pergamin L, Bakermans-Kranenburg MJ, van Ijzendoorn MH. Threat-related attentional bias in anxious and nonanxious individuals: A meta-analytic study. Psychol Bull 2007; 133(1): 1-24.
37. Shafiee H. [Construction of pictorial version of the modified dot-probe task for assessment of attentional bias]. Proceeding of the 3rd National Iranian Congress of Neuropsychology. 2008; Tehran: Tarbiat Moallem University; 2008: 329-34. (Persian)
38. Fox E. Processing emotional facial expressions: The role of anxiety and awareness. Cogn Affect Behav Neurosci 2002; 2: 52-63.
39. Fox E, Russo Bowles R, Dutton K. Do threatening stimuli draw or hold visual attention in subclinical anxiety? J Exp Psychol Gen 2001; 130: 681-700.
40. Fox E, Laster V, Russo R, Bowles RG, Pichler A, Dutton K. Facial expression of emotion: Are angry faces detected more efficiently? Cogn Emot 2000; 14: 61-92.
41. Hadwin JA, Donnelly N, French CC, Richards A, Watts A, Daley D.  The influence of children’s self-report trait anxiety and depression on visual search for emotional faces. J Child Psychol Psychiatry 2003; 44: 432-44.
42. Bower GH. Some relations between emotion and memory. In: Ekman P, Davidson RJ. (editors). The nature of emotion. Fundamental questions. New York: Oxford University; 1994: 303-5.
43. Mogg K, Bradley BP, Hallowell N. Attentional bias to threat: roles of trait anxiety, stressful events, and awareness. Q J Exp Psychol 1994; 47A: 841-64.
44. Wadlinger HA., Isaacowitz DM. Looking happy: The experimental manipulation of a positive visual attention bias. Emotion 2008; 8(1): 121-6.
45. Helton WS, Dember WN, Warm JS, Matthews G. Optimism, pessimism, and false failure feedback: Effects on vigilance performance. Curr Psychol 1999; 18: 311-25.
46. Wells A, Matthews G. Modeling cognition in emotional disorder: The S-REF model. Behav Res Ther 1996; 34: 881-8.
47. Fischer H, Tillfors M, Furmark T, Fredrikson M. Dispositional pessimism and mygdale activity: A PET study in healthy volunteers. Neuro Rep 2001; 12: 1635-8.
48. Maclean MH, Arnell KM. Personality predicts temporal attention costs in the attentional blink paradigm. Psychon Bull Rev 2010; 17(4): 556-62.
49. Amin Z, Constable RT, Canli T. Attentional bias for valenced stimuli as a function of personality in the dot-probe task. J Res Pers 2004; 38: 15-23.
50. Fox E, Cahill S, Zougkou K. Preconscious processing biases predict emotional reactivity to stress. Biol Psychiatry 2010; 67: 371-7.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار