نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار روان شناسی مشاوره، دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده
کلیدواژه‌ها
از آن جا که افسردگی چهارمین بیماری شایع جهان رتبه بندی شده است، بار مالی سنگینی را تقریبا به 12 درصد جمعیت جهان تحمیل میکند (1) و به نظر میرسد که از سال 2010 دومین اختلال ناتوانکنندهی جهان باشد (2).
یکی از شناختهشدهترین نظریهها در خصوص علت، روشنسازی و تداوم افسردگی توسط بک[1]، راش[2] و شاو[3] مطرح شده است مبنای زیربنایی این نظریه این است که افرادی که نشانگان افسردگی را نشان میدهند، تمایل شناختی به تفسیر رویدادهای زندگی توسط طرحوارههای منفی دارند که در طول سالهای شکلگیری رشدشان آموختهاند (3). طرحوارههای منفی، نهفته باقی میمانند و از طریق رویدادهای محیطی به ویژه رویدادهای پرتنش زندگی فعال شده و متعاقبا منجر به افسردگی میشوند (4،5). زمانی که طرحوارهای فعال شد، تجارب جدید با توجه به این طرحواره، واقعیت را به شیوهی منفی تحریف میکنند (5). بر اساس این دیدگاه، افکار خودآیند[4] و باورهای ناکارآمد در رشد و تداوم افسردگی مهم هستند (6).
نظریهی شناختی بک در مورد افسردگی، فرض را بر این قرار داده است که یک مولفهی مهم افسردگی مجموعهای از شناختهای منفی یا طرحوارهها است (7). شناختهای منفی در افراد افسرده بیانگر دیدگاه منفی نسبت به خود[5] ، دنیا[6] و آینده[7] است (2). این دیدگاه ناکارآمد در مورد خود، دنیا و آینده به عنوان مثلث شناختی[8] معروف است (7).
بک بیان میکند که مثلث شناختی منفی از تعامل بین طرحوارههای منفی و رویدادهای محیطی منفی به وجود میآید. او بیان
میدارد که طرحوارهی شناختی منفی یا مثلث شناختی در زمانی که رویداد تنشزا یا فقدان روی میدهد افراد را برای افسردگی مستعد میسازد (6).
بک معتقد است نشانگان عمیق (عاطفی، رفتاری، انگیزشی، بدنی) در اختلال افسردگی، پیامد مستقیم مثلث شناختی منفی هستند. بسیاری از مطالعات، نابهنجاری شناختی را در افراد افسرده گزارش دادهاند. افکار خودآیند منفی، سبک اسنادی خودتحقیرکننده و تفکرات درماندگی همگی با افسردگی فعلی افراد ارتباط دارند (8). در تایید نظریات بک، افراد افسرده، نگرشهای ناکارآمدی در مقایسه با افراد غیر افسرده دارند (7). بر اساس این دیدگاه، افراد افسرده خودشان را
بیارزش، ناتوان و ناخوشایند توصیف میکنند (7)، در حالی که افکار منفی نسبت به دنیا است که موقعیت را به صورت دست نیافتنی ادراک و از این رو مانع از دستیابی به اهدافشان میشود. طرحوارهی منفی نسبت به آینده، افکار بدبینانه دربارهی فرصتها و چشماندازهای آینده میباشد و میتواند شامل ادراک آینده فرد به صورت غمافزا، ناامیدکننده، بسیار سخت، بیفایده و ناکامکننده باشد. خطاهای شناختی در تفکر شامل تفکر انتزاعی، استنتاج دلبهخواهی و تفکر دو قطبی، تداوم این طرحواره را به دنبال دارد و دید منفی فرد را با وجود شواهد عینی بر علیه آن اعتبار میبخشد (4). افراد افسرده بعد از این که در رسیدن به موفقیت دچار شکست میشوند، تمرکز بیشتری روی خود دارند (9). هم چنین آنها تمرکز خودکار بیشتری روی خود و انتظارات کمتری از خودشان برای موفق شدن در مقایسه با افراد غیر افسرده دارند (10) و در اسنادهای خودارزیاب، گرایشهای انتقادکنندهای دارند (10،11).
ویلنر[9] معتقد است دید منفی دربارهی خود، زیربنای افسردگی در تمام حالتهای منفی شناختی است و دو بعد دیگر آن، دنیا و آینده، همانند نگرش نسبت به خود به طور وسیعی مورد مطالعه قرار نگرفته است (12). با این حال حمایت مستقیم برای دید منفی دربارهی دنیا از مطالعاتی ناشی میشود که افراد افسرده، میزان تقویت را ناچیز میشمارند و میزان تنبیه را بیش از حد برآورد میکنند (10). به علاوه، افراد افسرده مقدار بازخورد مثبت و منفی را در جهت منفی تحریف میکنند (10). این تمایلات ادراکی میتواند از اعتقاد به این که دنیا مکان خصمانهای است نشات گرفته باشد.
بلکبورن[10] و یونسان[11] معتقدند که دید منفی نسبت به خود و دید منفی نسبت به دنیا شاخص معتبری برای افسردگی هستند (13). با این حال برخی محققین نشان دادند که افراد افسرده انتظارات منفی از خود دارند نه نسبت به آینده (10). همچنین سایر محققان بر این باورند که دید منفی نسبت به خود در دیدگاه بک، تنها سازهای است که به طور معنیداری با افسردگی مرتبط میباشد (14). همچنین نگرش منفی نسبت به خود با دلبستگی اضطرابی و راهبرد فزونکاری در روابط بین فردی مرتبط میباشد (15). دیدگاه منفی نسبت به خود در افراد افسرده به برآورد ضعیفی از مهارتهای شخصی و عزت نفس کم در افراد منجر میشود (2). حمایت از رابطهی بین افسردگی و دید منفی نسبت به آینده را میتوان در مطالعاتی که بر ناامیدی و افسردگی انجام شده است، یافت (10). در مطالعات متعدد نشان داده شده است که احساس ناامیدی شدید، افسردگی را به دقت پیشبینی میکند ( 16). بنا به نقل از مطالعهی آندرسون[12] و همکار، آلوی و همکاران در مدل رشدنگر خود معتقدند، حس درماندگی طولانیمدت، احتمالا به احساس ناامیدی منجر میشود که دید منفی نسبت به آینده را شکل میدهد (10).
با توجه به مبانی نظری فوق، بالا بودن آمار افراد مبتلا به افسردگی در کشور ایران که حدود 5 میلیون نفر (7/7%) برآورد شده است (17) و هزینههای بالایی که بر نظام بهداشتی کشور تحمیل میکند و همچنین با توجه به اهمیتی که مثلث شناختی در ایجاد و تداوم افسردگی دارد اما هیچ ابزار
اندازهگیری استانداردی برای سنجش آن در ایران وجود ندارد. بنابراین هنجاریابی پرسشنامهای که سبک تفکر در افراد افسرده را بسنجد به خصوص پرسشنامهی مثلث شناختی، ضرورتی انکارناپذیر است. زیرا این پرسشنامه به درمانگران، مشاوران، روانشناسان و روانپزشکان در ارزیابی هرچه بهتر و همهجانبهتر افراد افسرده و نشان دادن تغییرات پایدار در طی جلسات و بعد از درمان کمک میکند. همچنین به نظر میرسد پرسشنامهی مثلث شناختی میتواند پاسخگوی نیاز پژوهشگران برای کمک به کاهش شدت افسردگی در جامعه باشد. از این رو برای پر کردن این شکاف، در این مطالعه پرسشنامهی مثلث شناختی[13] (CTI) که توسط بکهام[14]، لبر[15]، واتکینز[16]، بویر[17] و کوک[18] ساخته شده است (4) روی جمعیت غیر بالینی از دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد هنجاریابی شد.
روشکار
با توجه به هدف پژوهش که هنجاریابی پرسشنامه مثلث شناختی (CTI) بود، جامعه آماری شامل تمام دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد در سال تحصیلی 89-1388 بودند که تعداد 412 نفر آزمودنی به روش خوشهای تصادفی چند مرحلهای از بین آنها انتخاب شدند. قبل از اجرای پرسشنامه، هدف مطالعه و شرط محرمانه ماندن اطلاعات برای آزمودنیها بیان شد. سپس بین کل دانشکدهها، 7 دانشکده به طور تصادفی انتخاب و از هر دانشکده چند کلاس به صورت تصادفی انتخاب و پرسشنامهها توسط پژوهشگران در دانشکدههای مختلف بین دانشجویان توزیع و تعداد 403 پرسشنامه قابل ارزیابی جمعآوری شد. در این هنجاریابی آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه و خردهمقیاسها محاسبه گردید. آلفای کرونباخ یکی از روشهای محاسبه، اعتبار و اعتماد علمی پرسشنامهها محاسبه میباشد. محاسبهی این شاخص با استفاده از si تعداد پرسشها و k رابطهی زیر امکانپذیر خواهد بود. در این رابطه i- انحراف معیار امتیاز پرسش M و ∑ انحراف معیار امتیاز کل پرسشها است. هرچه این شاخص به ۱ نزدیکتر شود به معنی همبستگی درونی بالاتر و همگنتر بودن پرسشها خواهد بود. محدوده مقادیر آلفا بدین صورت است: بین 7/0 تا 1 عالی، بین 4/0 تا 7/0 خوب و کمتر از 4/0 ضعیف میباشد.
ابزار پژوهش:
پرسشنامهی مثلث شناختی (CTI): یک پرسشنامهی 36 سئوالی است که دارای سه خردهمقیاس برای سنجش نگرش فرد نسبت به خود، دنیا و آینده میباشد (4). هر مقیاس شامل 10 سئوال است (البته 6 سئوال آن نمرهگذاری نمیشود) و در یک طیف 7 نمرهای از کاملا موافقم (1) تا کاملا مخالفم (7) به روش لیکرت درجهبندی میشود. البته بعضی از سئوالها به صورت معکوس نمرهگذاری میشوند. نمرات بالاتر نشانگر دیدگاه منفی و نمرات پایینتر بیانگر دیدگاه مثبت میباشد. CTI همسانی درونی خوبی دارد و ضریب آلفای کرونباخ کل مقیاس 95/0، برای خردهمقیاس نگرش نسبت به خود 91/0، برای نگرش نسبت به جهان 81/0 و برای نگرش نسبت به آینده 93/0 میباشد. اعتبار همزمان CTI از طریق همبستگی معنیدار 77/0 با پرسشنامهی افسردگی بک اثبات گردیده است (18). همچنین تمام خردهمقیاسها همبستگی معنیداری با سایر مقیاسها دارد. این مقیاس به خصوص در نگرش نسبت به خود همبستگی مثبت معنیدار 90/0 با مقیاس عزت نفس1 دارد. ضمن این که مقیاس نگرش نسبت به آینده همبستگی معنیدار 90/0 با مقیاس ارزیابی ناامیدی2 دارد (17).
پژوهشگران پرسشنامه را از زبان انگلیسی به فارسی برگرداندند و از نظر معنا، واژهگزینی آن را با متن اصلی مقایسه، تطبیق و سپس اجرا نمودند.
نتایج
در هنجاریابی این پرسشنامه از 403 آزمودنی که در دانشکدههای کشاورزی، علوم پایه، ادبیات وعلوم انسانی، علوم تربیتی، الهیات، مهندسی و اقتصاد مشغول به تحصیل بودند با دامنهی سنی 18 تا 40 سال و میانگین سنی 5/21 سال استفاده شد. اطلاعات جمعیتشناختی در جدول 1 آمده است.
با توجه به تجزیه و تحلیل آماری، جداول مربوط ارائه میشود.
همان طور که در جدول 2 ملاحظه میشود مقادیر آلفای کرونباخ کل پرسشنامه CTI، 85/0 و مقدار آلفای کرونباخ مربوط به خردهمقیاسهای نگرش نسبت به خود، دنیا و آینده به ترتیب 80/0، 73/0 و 81/0 میباشد.
جدول 1- ویژگیهای جمعیتشناختی آزمودنیها بر حسب جنس و مقطع تحصیلی دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد
|
متغیر |
فراوانی |
درصد |
|
|
جنسیت |
زن |
255 |
9/61 |
|
مرد |
157 |
1/38 |
|
|
مقطع تحصیلی |
کارشناسی |
312 |
7/75 |
|
کارشناسی ارشد |
80 |
4/19 |
|
|
دکترا |
11 |
7/2 |
|
جدول 2- شاخصهای توصیفی و نتایج اعتباریابی مقادیر آلفای کرونباخ کل پرسشنامهی CTI و مقدار آلفای کرونباخ
مربوط به خردهمقیاسهای نگرش نسبت به خود، دنیا و آینده و مقدار کلی آن در بین دانشجویان
|
خردهمقیاس |
تعداد نمونه |
تعداد سئوالات |
میانگین |
واریانس |
انحراف استاندارد |
آلفای کرونباخ |
آلفای کرونباخ مبتنی بر سئوالات استاندارد شده |
|
مقیاس کل |
318 |
36 |
66/102 |
45/551 |
48/23 |
856/0 |
867/0 |
|
نگرش نسبت به خود |
386 |
10 |
16/26 |
19/96 |
80/9 |
803/0 |
805/0 |
|
نگرش نسبت به دنیا |
373 |
10 |
03/28 |
66/83 |
147/9 |
737/0 |
739/0 |
|
نگرش نسبت به آینده |
375 |
10 |
49/23 |
47/95 |
77/9 |
812/0 |
819/0 |
جدول 3 نشان میدهد که با حذف هر یک از خردهمقیاسهای مربوطه از پرسشنامه، مقدار آلفا کاهش پیدا میکند.
|
برخوردار است و در صورت حذف آن آلفای کرونباخ از 80/0 به 81/0 افزایش مییابد. نتایج جدول 5 مقادیر شاخصهای توصیفی و آلفای کرونباخ را در صورت حذف هر یک از سئوالات مربوط به خردهمقیاس نگرش نسبت به دنیا نشان میدهد. همچنین نشان میدهد که سئوال 23 از همبستگی پایینی نسبت به سایر سئوالات برخوردار است و در صورت حذف آن آلفای کرونباخ از 73/0 به 74/0 افزایش مییابد.نتایج جدول 6 مقادیر شاخصهای توصیفی و آلفای کرونباخ در صورت حذف سئوالات مربوط به خردهمقیاس نگرش نسبت به آینده را نشان میدهد.
همچنین نشان میدهد که سئوال 36 از همبستگی پایینی نسبت به سایر سئوالات برخوردار است و در صورت حذف آن آلفای کرونباخ از 81/0 به 83/0 افزایش مییابد.
مقادیر همبستگی جدول 7 بر اساس ضریب همبستگی پیرسون
نشاندهندهی همبستگی بالای پرسشنامهی مثلث شناختی با خردهمقیاسها است (90/0= rبا نگرش نسبت به خود، 89/0= r با نگرش نسبت به دنیا و 91/0= rبا نگرش نسبت به آینده). همچنین بین خردهمقیاسهای مثلث شناختی برای خود با دنیا 69/0=r، خود با آینده 75/0= rو دنیا با آینده
74/0= rاست که نشاندهندهی همبستگی درونی خوب
خردهمقیاسها با یکدیگر است.
جدول 3- مقادیر شاخصهای توصیفی و آلفای کرونباخ در صورت حذف خردهمقیاسها از مقیاس کل پرسشنامهی مثلث شناختی
|
نام خردهمقیاس |
مقادیر شاخصها در صورت حذف مقیاس |
|||
|
میانگین کل |
واریانس کل |
همبستگی کلی |
آلفای کرونباخ |
|
|
نگرش نسبت به خود |
07/77 |
05/232 |
772/0 |
741/0 |
|
نگرش نسبت به دنیا |
17/75 |
29/268 |
764/0 |
783/0 |
|
نگرش نسبت به آینده |
06/80 |
91/244 |
810/0 |
747/0 |
جدول 4- مقادیر شاخصهای توصیفی و آلفای کرونباخ در صورت حذف سئوالات مربوط به خردهمقیاس نگرش نسبت به خود
|
گویهها |
مقادیر شاخصها در صورت حذف سئوال |
|||
|
میانگین مقیاس |
واریانس مقیاس |
همبستگی کلی |
آلفای کرونباخ |
|
|
آدم شکست خوردهای هستم (سئوال 5) |
97/23 |
53/76 |
536/0 |
779/0 |
|
تقریبا در تمام روابط مهمی که دارم بههم ریخته هستم (سئوال 10) |
61/23 |
91/75 |
593/0 |
772/0 |
|
هیچ کاری را نمیتوانم به درستی انجام دهم (سئوال 13) |
05/24 |
80/76 |
651/0 |
767/0 |
|
من از افرادی که میشناسم شایستهتر هستم (سئوال 17) |
34/22 |
40/88 |
177/0 |
818/0 |
|
از خودم متنفرم (سئوال 21) |
17/24 |
20/75 |
620/0 |
769/0 |
|
میتوانم برخی از کارها را به خوبی انجام دهم (سئوال 25) |
28/24 |
98/85 |
327/0 |
801/0 |
|
در مورد چیزهای زیادی احساس گناه میکنم (سئوال 29) |
22/22 |
11/81 |
354/0 |
802/0 |
|
انسان ارزشمندی هستم (سئوال 31) |
81/23 |
96/80 |
522/0 |
782/0 |
|
خودم را دوست دارم (سئوال 33) |
17/24 |
11/80 |
530/0 |
781/0 |
|
در شخصیتم شکافهای عمیقی وجود دارد (سئوال 35) |
82/22 |
16/75 |
521/0 |
781/0 |
هدف اصلی پژوهش حاضر، اعتباریابی پرسشنامهی مثلث شناختی (CTI) در بین دانشجویان دختر و پسر دانشگاه فردوسی مشهد بود که به منظور تهیه نسخهی فارسی
پرسشنامهی مثلث شناختی که ابزار مهمی در ارزیابی یکی از مولفههای مهم نظریهی شناختی بک و دیگران در خصوص بروز و تداوم افسردگی، انجام شده است.
نتایج نشان داد که این پرسشنامه از پایایی و همسانی خوبی در بین دانشجویان برخوردار است. جدول 2 نشان میدهد که آلفای کرونباخ کلی پرسشنامهی مثلث شناختی در ارتباط با همه سئوالات 85/0 میباشد که نشان میدهد کلیه سوالات
پرسشنامه از اعتبار خوبی برخوردارند. در این خصوص آخرین بازنگری پرسشنامهی مثلث شناختی در آمریکا هم نشاندهندهی همسانی درونی عالی 95/0 برای کل این مقیاس است (10).
در این خصوص بکهام و دیگران، این پرسشنامه را ساختند و سه خردهمقیاس آن را از یکدیگر جدا نمودند اما ساختار آن را به لحاظ تجربی ارزیابی ننمودند (به نقل از 2). دو مطالعهی دیگر، ساختار مثلث شناختی را در نمونههای غیر بالینی دانشجویان دانشگاه مورد ارزیابی قرار دادند اما هیچ کدام نتوانستند مدل سه عاملی آن را تایید کنند (10، 19).
جدول 5- مقادیر شاخصهای توصیفی و آلفای کرونباخ در صورت حذف سئوالات مربوط به خردهمقیاس نگرش نسبت به دنیا
|
گویهها |
مقادیر شاخصها در صورت حذف سئوال |
|||
|
میانگین مقیاس |
واریانس مقیاس |
همبستگی کلی |
آلفای کرونباخ |
|
|
اغلب مردم دوستداشتنی و مفید هستند (سئوال 3) |
03/25 |
56/73 |
279/0 |
733/0 |
|
میدانم در صورت نیاز، مردم به من کمک خواهند کرد (سئوال 8) |
98/24 |
82/68 |
519/0 |
700/0 |
|
فعالیتهای روزانهی من مسخره و اجباری است (سئوال 12) |
70/25 |
34/66 |
510/0 |
698/0 |
|
افراد مهم زندگی من مفید و حمایتی هستند (سئوال 20) |
74/25 |
96/67 |
490/0 |
702/0 |
|
بر مشکلاتم غلبه خواهم کرد (سئوال 22) |
87/25 |
47/71 |
356/0 |
722/0 |
|
اتفاقات بد اندکی برایم رخ میدهد (سئوال 23) |
64/24 |
99/75 |
170/0 |
749/0 |
|
همسر یا دوست صمیمی دارم که گرم و حمایتکننده است(سئوال 24) |
42/25 |
58/66 |
456/0 |
706/0 |
|
خانوادهام مراقبت آن چه برایم اتفاق میافتد نیستند (سوال 27) |
86/25 |
64/66 |
485/0 |
702/0 |
|
آن چه انجام میدهم مهم نیست، زیرا دیگران این مشکلات را برایم به وجود آوردهاند تاآن چه من میخواهم را تصاحب کنند (سئوال 30) |
68/25 |
13/66 |
450/0 |
708/0 |
|
با مشکلات زیادی رو به رو شدهام (سئوال 34) |
35/23 |
94/70 |
289/0 |
735/0 |
جدول 6- مقادیر شاخصهای توصیفی و آلفای کرونباخ در صورت حذف سئوالات مربوط به خردهمقیاس نگرش نسبت به آینده
|
گویهها |
مقادیر شاخصها در صورت حذف سئوال |
|||
|
میانگین مقیاس |
واریانس مقیاس |
همبستگی کلی |
آلفای کرونباخ |
|
|
دوست دارم در مورد چیزهای خوبی که به ذهنم میرسد، فکرکنم (سئوال 6) |
58/21 |
40/87 |
290/0 |
813 |
|
انتظار دارم که کارها از هم اکنون برای چند سالی به خوبی پیش برود (سئوال 9) |
98/20 |
02/86 |
283/0 |
815 |
|
به آینده خیلی امیدوار نیستم (سئوال 11) |
11/21 |
95/71 |
677/0 |
772/0 |
|
هیچ چیز خوبی که در زندگی من که به دنبالش بروم وجود ندارد (سئوال 15) |
69/21 |
36/76 |
683/0 |
776/0 |
|
مشکلات و درگیریهای فعلی من همیشه به قوت خود باقی خواهد ماند (سئوال 16) |
14/21 |
09/76 |
569/0 |
786/0 |
|
برای من هیچ دلیلی وجود ندارد که آیندهی امیدبخشی در انتظارم باشد (سئوال 19) |
50/21 |
57/75 |
623/0 |
781/0 |
|
آینده من آن قدر اسفناک است که نیازی به فکرکردن در مورد آن نیست (سئوال 26) |
84/21 |
07/77 |
667/0 |
779/0 |
|
اتفاقات کاری خوبی در آینده برایم اتفاق خواهد افتاد (سئوال 28) |
06/21 |
99/79 |
487/0 |
796/0 |
|
هیچ کاری نیست که در سالهایی که در پیش روی دارم به دنبالش بروم (سئوال 32) |
24/21 |
01/75 |
562/0 |
787/0 |
|
انتظار داشتم در سالهایی که گذشت، من نیز با دیگران ارتباط داشتم و خشنود بودم (سئوال 36) |
06/19 |
99/83 |
191/0 |
838/0 |
جدول 7- مقادیر همبستگی کل مثلث شناختی با خردهمقیاسها و خردهمقیاسها با یکدیگر
|
شاخص |
خود |
دنیا |
آینده |
|
خود |
1 |
697/0 |
752/0 |
|
دنیا |
697/0 |
1 |
744/0 |
|
آینده |
752/0 |
744/0 |
1 |
|
کل |
9/0 |
893/0 |
919/0 |
مکینتاش و فیشر[19] در مطالعهی خود فقط یک عامل را به دست آوردند و از این رو نتیجه گرفتند که اعتبار عاملی مدل بک صحیح است اما عبارات اضافی منفی به طور معنیداری بیشتر از عبارات مثبت در ساختار عاملی مثلث شناختی وجود دارد
(19). از طرف دیگر، برخلاف مطالعاتی که از نمونههای غیربالینی استفاده نمودهاند، ساختار سه عاملی را میتوان تایید نمود که با یافتههای مکینتاش و فیشر که معتقدند الگوی یک عاملی آنها شاید در نتیجهی تفاوت در نحوهی تفکر افراد افسرده و غیر افسرده باشد، ناهماهنگ است (2،19).
یافتههای جدول 2 نشان میدهد که با حذف هر یک از
خردهمقیاسهای مربوطه از پرسشنامه، مقدار آلفا کاهش پیدا میکند. این کاهش همراه با کاهش میانگین و واریانس پرسشنامه میباشد. پس میتوان نتیجه گرفت که همهی ابعاد، همخوانی نسبتا مناسبی با هم دارند. جدول 3 نیز مقدار آلفای کرونباخ برای خردهمقیاسهای نگرش نسبت به خود، دنیا و آینده به ترتیب 80/0، 73/0، 81/0 به دست آمده است که نشان میدهد آلفای کرونباخ خردهمقیاس نگرش نسبت به دنیا کمی پایینتر از خردهمقیاسهای نگرش به خود و آینده
میباشد. همچنین جداول 4، 5 و 6 نشان میدهند که سئوال 17 در خردهمقیاس نگرش نست به خود، سئوال 23 در خردهمقیاس نگرش نسبت به دنیا و سئوال 36 در خردهمقیاس نگرش نسبت به آینده به مقدار بسیار کمی با سایر سئوالات آن بعد، ناهمخوانی دارد که درصورت حذف آن مقدار آلفای کرونباخ در هر خردهمقیاس، افزایش پیدا میکند و یا این که بهتر است تغییراتی در ترجمهی آن و همسو نمودن آن با سایر ابعاد صورت گیرد.
در این مورد، تازهترین بازنگریها روی پرسشنامهی مثلث شناختی در آمریکا نیز نشاندهندهی همسانی درونی عالی (آلفای 91/0 برای نگرش نسبت به خود، 81/0 برای نگرش نسبت به دنیا، 93/0 برای نگرش نسبت به آینده و 95/0 برای کل مقیاس) را نشان میدهد. به علاوه خردهمقیاسهای مثلث شناختی از همبستگی درونی خوبی (خود با دنیا 71/0=r، خود با آینده 75/0=r، دنیا با آینده 66/0=r) برخوردار است (2). پژوهش حاضر نیز همبستگی بین خردهمقیاسهای مثلث شناختی را برای خود با دنیا 69/0=r، خود با آینده 75/0= rو دنیا با آینده 74/0= r به دست آورد (جدول 7) که بیانگر همبستگی درونی خوب خردهمقیاسها با یکدیگر و همسو با نتایج سایر پژوهشها است.
این نتایج از این جهت مهم است که شواهدی برای مدل بک مبنی بر ارتباط نگرش نسبت به خود، دنیا و آینده ضمن جداسازی هر خردهمقیاس به دست میدهد. ضمن این که یافتهها از لحاظ ساختارهای شناختی به قدر کافی شباهت و همخوانی دارد. بنا بر این، نتایج از توان تعمیم مدل بک در فرهنگهای مختلف حمایت میکند و اگر تفاوتهایی وجود دارد، همچون همپوشی سئوالهای مثبت و منفی مثلث شناختی به روششناسی مربوط است. در این خصوص شوارتزر[20] و گارمونی[21] در مدل ساختاریشان از وضعیت مثبت و منفی ذهن، معتقدند هم عناصر مثبت و هم عناصر منفی هر یک مستقل از دیگری هستند و هر دو در سلامت روان سهیم هستند (به نقل از 2). سایر مطالعات تجربی با توجه به نگرشها، افکار و هیجانها نیز از این فرضیه حمایت میکند که بیانگر صحت و اهمیت مثلث شناختی است (2،20).
یافتههای این پژوهش در عرصهی عملی، میتواند اطلاعات مهمی برای جوانان ایرانی و مسئولین وزارت علوم داشته باشد. با توجه به این که دانشجویان در سنی هستند که مهمترین تصمیمات زندگی خود همچون کار، ادامه تحصیل و ازدواج را اتخاذ می‌نمایند و با توجه به این که داشتن نگرش مثبت و خوش‌بینانه به خود، دنیا و آینده نقش مهمی در سلامت روان، رضایت زناشویی و دلبستگی ایمن دارد، میتوان با آموزش مهارتهای ارتباطی و تغییر نگرشهای منفی از بروز نارضایتی‌های زناشویی، شغلی و تحصیلی پیشگیری نمود و به یکی از وظایف مهم دانشگاه‌ها که تربیت شهروندانی با نگرشهای سالم و منطقی، روابط بین فردی سالم، ایمن و پایدار و در نهایت ارتقای کیفیت زندگی است، جامهی عمل پوشاند. ضمن این که در مراکز مشاورهی دانشجویی نیز یافتههای پژوهش حاضر کاربردهای فراوانی در حل مشکلات و تعارض‌های درون-برون فردی دانشجویان به دنبال دارد. به علاوه پرسشنامهی مثلث شناختی با سایر ابزارهایی که عناصر شناختی نظریهی بک را میسنجد، همبستگی دارد. برای مثال با پرسشنامهی افکار اتوماتیک[22] (کندال، هوارد[23] و هایز[24]) همبستگی 53/0-=r و با پرسشنامهی افسردگی بک همبستگی 71/0 در جمعیتهای عادی و73/0 در نمونههای روانپزشکی را نشان میدهد (به نقل از 21). البته باید به این نکته اشاره کرد که نتایج این تحقیق، محدود به دانشجویان بوده و نمیتواند به نمونههایی غیر از دانشجویان تعمیم داده شود.
همچون هر مطالعهی دیگری این مطالعه نیز محدودیتهایی داشته است. نخست به دلیل محدودیت منابع مالی و حمایتی لازم این مطالعه تنها در بین دانشجویان انجام شد که تقریبا در دامنهی سنی بین 18 تا 28 سال قرار دارند و نمیتوانند نمایندهی کل جامعه باشند که پیشنهاد میشود در تحقیقات بعدی این پرسشنامه در بین سایر اقشار جامعه که با سطح تحصیلات و در دامنهی سنی متفاوت هستند، همچون کودکان، نوجوانان و بزرگسالان مورد مطالعه قرار گیرند. دوم این که استفاده از نمونهی غیربالینی میتواند یک محدودیت به حساب آید. ممکن است پرسشنامهی مثلث شناختی، ویژگیهای روانسنجی متفاوتی را زمانی که برای بیماران روانپزشکی در مقایسه با نمونهی غیربالینی از دانشگاه اجرا میشود، نشان دهد که پیشنهاد میشود روی نمونههای بالینی نیز اجرا شود. همچنین پیشنهاد میشود که سئوالاتی که ناهمخوانی کمتری با سایر سئوالات دارند با توجه به شرایط فرهنگی خاص کشورمان مورد بازنگری و تجدید نظر قرارگیرند زیرا نتایج تایید میکنند که پرسشنامهی مثلث شناختی نمونهی ایرانی، ابزار معتبری است و میتواند برای ارزیابی مثلث شناختی نظریهی بک و دیگران که به توصیف نحوهی شروع و دوام افسردگی
میپردازد، به کار رود.
بحث و نتیجهگیری
هدف اصلی پژوهش حاضر، اعتباریابی پرسشنامهی مثلث شناختی (CTI) در بین دانشجویان دختر و پسر دانشگاه فردوسی مشهد بود که به منظور تهیه نسخهی فارسی
پرسشنامهی مثلث شناختی که ابزار مهمی در ارزیابی یکی از مولفههای مهم نظریهی شناختی بک و دیگران در خصوص بروز و تداوم افسردگی، انجام شده است. نتایج نشان داد که این پرسشنامه از پایایی و همسانی خوبی در بین دانشجویان برخوردار است.
جدول 2 نشان میدهد که آلفای کرونباخ کلی پرسشنامهی مثلث شناختی در ارتباط با همه سئوالات 85/0 میباشد که نشان میدهد کلیه سوالات پرسشنامه از اعتبار خوبی برخوردارند. در این خصوص آخرین بازنگری پرسشنامهی مثلث شناختی در آمریکا هم نشاندهندهی همسانی درونی عالی 95/0 برای کل این مقیاس است (10). در این خصوص بکهام و دیگران، این پرسشنامه را ساختند و سه خردهمقیاس آن را از یکدیگر جدا نمودند اما ساختار آن را به لحاظ تجربی ارزیابی ننمودند (به نقل از 2). دو مطالعهی دیگر، ساختار مثلث شناختی را در نمونههای غیر بالینی دانشجویان دانشگاه مورد ارزیابی قرار دادند اما هیچ کدام نتوانستند مدل سه عاملی آن را تایید کنند (10، 19). مکینتاش و فیشر[25] در مطالعهی خود فقط یک عامل را به دست آوردند و از این رو نتیجه گرفتند که اعتبار عاملی مدل بک صحیح است اما عبارات اضافی منفی به طور معنیداری بیشتر از عبارات مثبت در ساختار عاملی مثلث شناختی وجود دارد (19).
از طرف دیگر، برخلاف مطالعاتی که از نمونههای غیربالینی استفاده نمودهاند، ساختار سه عاملی را میتوان تایید نمود که با یافتههای مکینتاش و فیشر که معتقدند الگوی یک عاملی آنها شاید در نتیجهی تفاوت در نحوهی تفکر افراد افسرده و غیر افسرده باشد، ناهماهنگ است (2،19).
یافتههای جدول 2 نشان میدهد که با حذف هر یک از خرده
مقیاسهای مربوطه از پرسشنامه، مقدار آلفا کاهش پیدا
میکند. این کاهش همراه با کاهش میانگین و واریانس پرسشنامه میباشد. پس میتوان نتیجه گرفت که همهی ابعاد، همخوانی نسبتا مناسبی با هم دارند.
جدول 3 نیز مقدار آلفای کرونباخ برای خردهمقیاسهای نگرش نسبت به خود، دنیا و آینده به ترتیب 80/0، 73/0، 81/0 به دست آمده است که نشان میدهد آلفای کرونباخ
خردهمقیاس نگرش نسبت به دنیا کمی پایینتر از
خردهمقیاسهای نگرش به خود و آینده میباشد.
همچنین جداول 4، 5 و 6 نشان میدهند که سئوال 17 در خردهمقیاس نگرش نست به خود، سئوال 23 در خردهمقیاس نگرش نسبت به دنیا و سئوال 36 در خردهمقیاس نگرش نسبت به آینده به مقدار بسیار کمی با سایر سئوالات آن بعد، ناهمخوانی دارد که درصورت حذف آن مقدار آلفای کرونباخ در هر خردهمقیاس، افزایش پیدا میکند و یا این که بهتر است تغییراتی در ترجمهی آن و همسو نمودن آن با سایر ابعاد صورت گیرد. در این مورد، تازهترین بازنگریها روی
پرسشنامهی مثلث شناختی در آمریکا نیز نشاندهندهی همسانی درونی عالی (آلفای 91/0 برای نگرش نسبت به خود، 81/0 برای نگرش نسبت به دنیا، 93/0 برای نگرش نسبت به آینده و 95/0 برای کل مقیاس) را نشان میدهد.
به علاوه خردهمقیاسهای مثلث شناختی از همبستگی درونی خوبی (خود با دنیا 71/0=r، خود با آینده 75/0=r، دنیا با آینده 66/0=r) برخوردار است (2). پژوهش حاضر نیز همبستگی بین خردهمقیاسهای مثلث شناختی را برای خود با دنیا 69/0=r، خود با آینده 75/0= rو دنیا با آینده 74/0= r به دست آورد (جدول 7) که بیانگر همبستگی درونی خوب خردهمقیاسها با یکدیگر و همسو با نتایج سایر پژوهشها است.
این نتایج از این جهت مهم است که شواهدی برای مدل بک مبنی بر ارتباط نگرش نسبت به خود، دنیا و آینده ضمن جداسازی هر خردهمقیاس به دست میدهد. ضمن این که یافتهها از لحاظ ساختارهای شناختی به قدر کافی شباهت و همخوانی دارد. بنا بر این، نتایج از توان تعمیم مدل بک در فرهنگهای مختلف حمایت میکند و اگر تفاوتهایی وجود دارد، همچون همپوشی سئوالهای مثبت و منفی مثلث شناختی به روششناسی مربوط است.
در این خصوص شوارتزر[26] و گارمونی[27] در مدل ساختاریشان از وضعیت مثبت و منفی ذهن، معتقدند هم عناصر مثبت و هم عناصر منفی هر یک مستقل از دیگری هستند و هر دو در سلامت روان سهیم هستند (به نقل از 2). سایر مطالعات تجربی با توجه به نگرشها، افکار و هیجانها نیز از این فرضیه حمایت میکند که بیانگر صحت و اهمیت مثلث شناختی است (2،20). یافتههای این پژوهش در عرصهی عملی، میتواند اطلاعات مهمی برای جوانان ایرانی و مسئولین وزارت علوم داشته باشد. با توجه به این که دانشجویان در سنی هستند که مهمترین تصمیمات زندگی خود همچون کار، ادامه تحصیل و ازدواج را اتخاذ می‌نمایند و با توجه به این که داشتن نگرش مثبت و خوش‌بینانه به خود، دنیا و آینده نقش مهمی در سلامت روان، رضایت زناشویی و دلبستگی ایمن دارد، میتوان با آموزش مهارتهای ارتباطی و تغییر نگرشهای منفی از بروز نارضایتی‌های زناشویی، شغلی و تحصیلی پیشگیری نمود و به یکی از وظایف مهم دانشگاه‌ها که تربیت شهروندانی با نگرشهای سالم و منطقی، روابط بین فردی سالم، ایمن و پایدار و در نهایت ارتقای کیفیت زندگی است، جامهی عمل پوشاند.
ضمن این که در مراکز مشاورهی دانشجویی نیز یافتههای پژوهش حاضر کاربردهای فراوانی در حل مشکلات و تعارض‌های درون-برون فردی دانشجویان به دنبال دارد. به علاوه پرسشنامهی مثلث شناختی با سایر ابزارهایی که عناصر شناختی نظریهی بک را میسنجد، همبستگی دارد.
برای مثال با پرسشنامهی افکار اتوماتیک[28] (کندال، هوارد[29] و هایز[30]) همبستگی 53/0-=r و با پرسشنامهی افسردگی بک همبستگی 71/0 در جمعیتهای عادی و73/0 در نمونههای روانپزشکی را نشان میدهد (به نقل از 21).
البته باید به این نکته اشاره کرد که نتایج این تحقیق، محدود به دانشجویان بوده و نمیتواند به نمونههایی غیر از دانشجویان تعمیم داده شود.
همچون هر مطالعهی دیگری این مطالعه نیز محدودیتهایی داشته است. نخست به دلیل محدودیت منابع مالی و حمایتی لازم این مطالعه تنها در بین دانشجویان انجام شد که تقریبا در دامنهی سنی بین 18 تا 28 سال قرار دارند و نمیتوانند نمایندهی کل جامعه باشند که پیشنهاد میشود در تحقیقات بعدی این پرسشنامه در بین سایر اقشار جامعه که با سطح تحصیلات و در دامنهی سنی متفاوت هستند، همچون کودکان، نوجوانان و بزرگسالان مورد مطالعه قرار گیرند. دوم این که استفاده از نمونهی غیربالینی میتواند یک محدودیت به حساب آید. ممکن است پرسشنامهی مثلث شناختی، ویژگیهای
روانسنجی متفاوتی را زمانی که برای بیماران روانپزشکی در مقایسه با نمونهی غیربالینی از دانشگاه اجرا میشود، نشان دهد که پیشنهاد میشود روی نمونههای بالینی نیز اجرا شود.
همچنین پیشنهاد میشود که سئوالاتی که ناهمخوانی کمتری با سایر سئوالات دارند با توجه به شرایط فرهنگی خاص کشورمان مورد بازنگری و تجدید نظر قرارگیرند زیرا نتایج تایید میکنند که پرسشنامهی مثلث شناختی نمونهی ایرانی، ابزار معتبری است و میتواند برای ارزیابی مثلث شناختی
نظریهی بک و دیگران که به توصیف نحوهی شروع و دوام افسردگی میپردازد، به کار رود.
[1]Beck
[2]Rush
[3]Shaw
[4]Automatic Thoughts
[5]Self
[6]World
[7]Future
[8]Cognitive Triad
[9]Willner
[10]Blackburn
[11]Eunson
[12]Anderson
[13]Cognitive Triad Inventory
[14]Beckham
[15]Leber
[16]Watkins
[17]Boyer
[18]Cook
[19]McIntosh and Fischer
[20]Schwartz
[21]Garmoni
[22]Automatic Thoughts Questionnaire
[23]Howard
[24]Hays
[25]McIntosh and Fischer
[26]Schwartz
[27]Garmoni
[28]Automatic Thoughts Questionnaire
[29]Howard
[30]Hays
)