وضعیت مصرف سیگار بر اساس سازه های الگوی بین نظریه ای در بین دانشجویان پسر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار آموزش بهداشت، دانشکده¬ی بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان

چکیده

مصرف سیگار یک مشکل بهداشتی در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه است. الگوی بین نظریه‌ای برای فهم تغییر رفتار به خصوص برای رفتار مرتبط با اعتیاد نه تنها راهی برای فهم تغییر رفتار مطرح می‌کند، بلکه پایه‌ای برای ارزیابی آمادگی افراد برای تغییر و مداخلات منطبق با این آمادگی ارایه می‌کند.
روش‌کار: در مطالعه‌ی توصیفی‌تحلیلی و با نمونه‌گیری آسان 578 فرد سیگاری و قبلا سیگاری از بین 6 دانشگاه کشور در طی آبان 1388 تا خرداد 1389 پرسش‌نامه‌ی فارسی فرم کوتاه مصرف سیگار بر اساس سازه‌های الگوی بین نظریه‌ای تدوین شده توسط پروچسکا، ولیسر و دیکلمنته را تکمیل کردند. تحلیل داده‌ها از طریق آمار توصیفی و آزمون تحلیل واریانس صورت گرفت.
یافت ‌ها: بیش از نصف افراد مورد بررسی(5/55%) در مرحله‌ی پیش‌تفکر قرار داشتند. منافع مصرف سیگار از نظر افراد مرحله‌ی پیش‌تفکر به طور معنی‌داری بیشتر از افراد واقع در مراحل آمادگی و نگهداری بود(05/0P<). مضرات مصرف سیگار از دید دانشجویان واقع در مراحل تفکر و آمادگی به طور معنی‌داری بیشتر از افراد واقع در مرحله‌ی نگهداری بود (05/0P<). منافع مصرف سیگار از دیدگاه افراد واقع در مرحله‌ی عمل نسبت به مراحل دیگر تفاوت معنی‌داری نداشت (05/0P>). بین خودکارآمدی و مراحل تغییر رفتار، ارتباط معنی‌داری مشاهده شد(05/0P<).
نتیجه‌ گیری: اقدام لازم برای حرکت افرادی که به فکر ترک سیگار نبودندضروری به نظرمی‌رسد. هم‌چنین افزایش خودکارآمدی و اجتناب از موقعیت‌های وسوسه‌انگیز به همراه تعادل تصمیم‌گیری از عناصر مهم
برنامه‌ریزی و مداخله‌ی ترک سیگار هستند.
 

کلیدواژه‌ها

اصل مقاله

بر طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت مصرف سیگار باعث مرگ 5 میلیون نفر در سال می­شود (1). وزارت بهداشت جمهوری اسلامی ایران تخمین می­زند که در حدود 75 هزار ایرانی در سال 1385 بر اثر مصرف سیگار جان باخته­اند و در حال حاضر 15 درصد افراد 15 سال و بالاتر سیگاری هستند (2).

الگوی بین نظریه­ای[1] برای فهم تغییر رفتار به خصوص برای رفتار مرتبط با اعتیاد در اوایل دهه­ی 1980 میلادی ارایه شد (3). این الگو، نه تنها راهی برای فهم تغییر رفتار مطرح می­کند بلکه پایه­ای نیز برای ارزیابی آمادگی افراد برای تغییر و مداخلات منطبق با این آمادگی ارایه می­کند (4). بر طبق این الگو مراحل ترک سیگار شامل 5 مرحله­ی زیر است:

1- مرحله­ی پیش­تفکر[2] که در آن افراد برای ترک سیگار، حداقل طی 6 ماه آینده برنامه و قصدی ندارند و به عبارتی به فکر ترک سیگار نیستند. 2- مرحله­ی تفکر[3] که در آن افراد سیگاری برای ترک سیگار در طی 6 ماه آینده فکر می کنند. 3- مرحله­ی آمادگی[4] که افراد برای ترک سیگار طی یک ماه آینده برنامه­ریزی می­کنند. 4- مرحله­ی عمل[5] که افراد مصرف سیگار را ترک کرده­اند ولی مدت زمان آن کمتر از 6 ماه است و 5- مرحله­ی نگهداری[6] که حداقل 6 ماه از ترک سیگار می­گذرد (5).

در این بین، دو سازه­ی تعادل تصمیم­گیری[7] و خودکارآمدی/اغوا[8] به عنوان عوامل میانجی عمل کرده و زمان وقوع تغییر را تعیین می­کنند (4). هم­چنین 10 فرآیند تغییر رفتار وجود دارند که فعالیت­های آشکار و نهان افراد برای تغییر رفتار مصرف سیگار را شامل می­شوند (5). تعادل تصمیم­گیری به عنوان فواید[9]، مضرات[10] و هزینه­های تغییر رفتار از دید افراد تعریف شده است (6). افراد در هنگام حرکت به سمت تغییر رفتار، هزینه­ها و فواید رفتار را سبک و سنگین کرده و بر اساس آن اقدام به تغییر یا عدم تغییر رفتار خود می­نمایند. به عبارت دیگر، تعادل تصمیم­گیری فرآیند ارزیابی شناختی جنبه­های خوب یا جنبه­های منفی یک رفتار توسط فرد است و دلیل تغییر یا عدم تغییر رفتار از سوی فرد را نشان می­دهد (7).

مفهوم خودکارآمدی برگرفته از نظریه­ی شناخت اجتماعی باندورا است و به عنوان اطمینان فرد به توانایی­های خود در انجام موفقیت­آمیز یک رفتار خاص تعریف شده است (8). در رفتار مصرف سیگار، خودکارآمدی نشان­دهنده­ی اطمینان فرد به توانایی­های خود جهت غلبه بر موقعیت­های وسوسه­انگیز مصرف سیگار است (9). خودکارآمدی افراد جهت مقاومت در برابر این موقعیت­ها در مرحله­ی پیش­تفکر، کمتر بوده ولی در مراحل عمل و نگهداری افزایش می­یابد (10،11).

لافرتی[11] در مطالعه­ی خود نشان داد که اکثریت افراد مورد بررسی در مرحله­ی فعال سیگار کشیدن (پیش­تفکر، تفکر و آمادگی) قرار دارند و تعادل تصمیم­گیری افراد مورد بررسی بر خلاف الگوی مورد انتظار است. به این معنی که در مرحله­ی پیش­تفکر، موانع سیگار کشیدن نسبت به فواید آن اهمیت کمتری دارد و در مرحله­ی تفکر، ارزش و اهمیت آن­ها به نسبت تقریبا مساوی است ولی در مراحل بعدی (آمادگی و عمل) موانع سیگار کشیدن از منافع آن، بیشتر و با اهمیت­تر است (12). در مطالعه­ی شومان[12] و همکاران با پی­گیری 786 فرد سیگاری به مدت 6 ماه، نتایج نشان داد که 4/78 درصد از آن­ها در همان مرحله­ی قبلی توقف داشته­اند، 7/11 درصد به مراحل جلوتر حرکت و 9/9 درصد به مراحل عقب­تر حرکت کرده­اند. هم­چنین 7/4 درصد از مراحل اولیه (پیش­تفکر، تفکر و آمادگی) به مراحل پایانی (عمل و نگهداری) حرکت
کرده­اند و در مجموع، حرکت افراد در مراحل مختلف به یکدیگر از نظر آماری معنی­دار نبوده است (13).

در مطالعه­ای که توسط طوافیان و همکاران با هدف تعیین مراحل تغییر رفتار مصرف سیگار در جمعیت بزرگسال شهر بندر عباس بر روی 212 نفر انجام شد، نتایج نشان داد که 9/50 درصد در مرحله­ی پیش­تفکر، 2/46 درصد در مرحله­ی تفکر و 8/2 درصد نیز در مرحله­ی آمادگی بودند. بین مراحل تغییر رفتار مصرف سیگار با جنس، سن و تحصیلات، ارتباط معنی­داری مشاهده نشد (14). در این بین، بررسی و امتحان وضعیت مصرف سیگار در بین دانشجویان در جهت تدوین و طراحی برنامه­های موفقیت­آمیز ترک سیگار با تاکید بر نیازهای ویژه­ی افراد واقع در هر مرحله، ضروری و مهم است. بر طبق بررسی­های انجام شده، مطالعه­ای در ارتباط با مصرف سیگار بر اساس سازه­های الگوی بین نظریه­ای در کشورمان در بین دانشجویان انجام نشده است، لذا این مطالعه با هدف بررسی وضعیت مصرف سیگار بر این اساس در دانشجویان پسر صورت گرفت.

روش­کار

در مطالعه­ای توصیفی­تحلیلی، 578 دانشجوی پسر سیگاری دانشگاه­های علوم پزشکی اصفهان و دانشگاه اصفهان، دانشگاه­های علوم پزشکی تهران و دانشگاه تهران، دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور و دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمین در سال تحصیلی 89-1388 با روش نمونه­گیری در دسترس مورد بررسی قرار گرفتند. این دانشجویان به صورت مشاهده­ی عینی مصرف سیگار توسط پرسشگران و با پرسش در مورد مصرف فعلی و قبلی سیگار و با رضایت شفاهی وارد مطالعه شدند. به این صورت که با توجه به دشواری دسترسی به نمونه­ها به دلیل ممنوعیت استعمال دخانیات در خوابگاه­ها و محیط­های آموزشی با مراجعه به مکان­های تجمع دانشجویی نظیر کافه تریاهای موجود در دانشگاه، حضور در ورودی سالن­های غذاخوری که بنا به عادت، برخی از دانشجویان پس از صرف ناهار سیگار می­کشند و حضور در خوابگاه­ها و ارتباط با دانشجویان سیگاری مقیم خوابگاه، افراد شناسایی شده و مورد پرسشگری قرار گرفتند. به دلیل دشواری دسترسی به دانشجویان مونث سیگاری، این گروه از مطالعه خارج شدند.

ابزار گردآوری داده­ها پرسش­نامه­ی فرم کوتاه سیگار کشیدن بر اساس سازه های مدل مراحل تغییر بود که سازه­ی مراحل تغییر آن توسط دیکلمنته[13] و همکاران (15) و ولیسر[14] و همکاران (16)، سازه­ی خودکارآمدی آن توسط ولیسر و همکاران و سازه­ی تعادل تصمیم­گیری آن نیز توسط ولیسر و همکاران (17) تدوین و مورد استفاده واقع شده است. جهت روایی این پرسش­نامه­ها از روش بنویل[15] استفاده شد (18). به این ترتیب که پرسش­نامه ابتدا به فارسی برگردانده و جهت تعیین روایی محتوا و این که آیا مفاهیم موجود در پرسش­نامه­ی اصلی دقیقا به فارسی برگردانده شده است، از نظرات چهار متخصص آموزش بهداشت در یک پانل استفاده شد و پس از اعمال نظرات آنان، پرسش­نامه­ی نهایی تدوین و مجددا توسط دو تن از اساتید دو زبانه به انگلیسی باز ترجمه شد و با نسخه­ی اصلی آن مورد مقایسه قرار گرفت که دارای مفاهیم یکسانی بود. سپس پایایی آن در مطالعه­ی مقدماتی بر روی 30 دانشجو از طریق آزمون ثبات درونی مورد تایید قرار گرفت (8/0=α). نحوه­ی نمره­دهی به سئوالات این پرسش­نامه به جزء سازه­ی مراحل تغییر به صورت مقیاس لیکرت 5 رتبه­ای بود که به هر عبارت، نمره­ی بین0 تا 4 داده شد. سازه­ی خودکارآمدی این پرسش­نامه شامل 9 سئوال (دامنه­ی نمرات بین صفر تا 36) بود و شامل سه بعد موقعیت­های اجتماعی[16] (نظیر مصرف سیگار در جشن و مهمانی و ...)، عواطف منفی[17] (مانند عصبانیت، احساس ناامیدی و ...) و موقعیت­های عادتی[18] (مانند مصرف سیگار بعد از بیدار شدن از خواب، نیاز به چیزی که باعث سرحال شدن شود و ...) بود. سازه­ی تعادل تصمیم­گیری شامل 6 سئوال (دامنه­ی نمرات بین صفر تا 24) بود. این سازه به دو دسته­ی مضرات و منافع مصرف سیگار از دید فرد سیگاری تقسیم
می­شوند که هر کدام شامل سه سئوال است. معیار ورود، جنسیت مرد دانشجویان و سیگاری بودن آنان در زمان بررسی بوده یعنی حداقل یک نخ سیگار در هر روز مصرف می­کردند و یا این که قبلا همین مقدار را مصرف می­کرده اند (19).

داده­های جمع­آوری شده وارد نرم­افزار آماری SPSS شده و از طریق آمار توصیفی (توزیع فراوانی، میانگین، انحراف معیار و ...) و  از طریق آمار تحلیلی با استفاده از آزمون تحلیل واریانس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. سطح اطمینان، 95 درصد در نظر گرفته شد.

نتایج

دامنه­ی سنی افراد مورد بررسی 18 تا 49 سال با میانگین و انحراف معیار 33/2±26/23 سال بود. سن شروع مصرف سیگار 25/3±43/18 سال و مدت زمان مصرف سیگار 36/3±64/4 سال با میانگین 44/7±09/9 نخ سیگار در روز بود. 61 درصد از افراد اظهار داشتند که نصف دوستان آن­ها سیگاری بوده و 2/67 درصد دانشجویان علاوه بر سیگار، قلیان نیز مصرف می­کنند (جدول 1).

 

جدول 1- توزیع فراوانی متغیرهای دوستان سیگاری و سایر

 اشکال مصرف تنباکو، رفتار سیگار کشیدن  در بین

دانشجویان پسر 6 دانشگاه کشور در سال تحصیلی 89-1388

 

متغیر

تعداد (درصد)

 

 

دوستان سیگاری

هیچ کدام

31 (4/5)

 

کمتر از نصف

196 (9/33)

 

نصف

268 (4/46)

 

بیش از نصف

83 (4/14)

 

اشکال مصرف

قلیان   

388 (2/67)

 

پیپ

136 (5/23)

 

مصرف دیگراشکال تنباکوناس(جویدنی)

22 (8/3)

 

انفیه (استنشاقی)

17 (9/2)

 

فقط سیگار        

15 (6/2)
           

 

نتایج آزمون ANOVA نشان داد که بین مراحل تغییر مصرف از میان شرکت­کنندگان 321 نفر (5/55%) در مرحله­ی
پیش­تفکر، 109 نفر ( 9/18%) در مرحله­ی تفکر، 99 نفر (1/17%) در مرحله­ی آمادگی، 27 نفر (7/4%) در مرحله­ی عمل و 22 نفر ( 8/3%) در مرحله­ی نگهداری بودند (جدول 2).

سیگار با تعادل تصمیم­گیری، ارتباط معنی­داری وجود دارد (05/0P<). بررسی با آزمون تعقیبی توکی نشان داد که میانگین نمره­ی منافع درک مصرف سیگار از دید دانشجویان واقع در مرحله­ی پیش­تفکر به طور معنی­داری از افراد واقع در مراحل آمادگی و نگهداری بیشتر است (05/0P<). هم­چنین این مقدار برای افراد واقع در مراحل تفکر و آمادگی به طور معنی­داری بیشتر از افراد واقع در مرحله­ی نگهداری بود (05/0P<). به علاوه مشخص شد که میانگین نمره­ی منافع مصرف سیگار در افراد واقع در مرحله­ی عمل با افراد واقع در مراحل دیگر تفاوت معنی­داری نداشت که اطلاعات آن در جدول 3 آمده است (05/0P>). آزمون ANOVA نشان داد که بین مضرات مصرف سیگار از دید دانشجویان و مراحل تغییر، ارتباط معنی­داری وجود دارد (05/0P<).

آزمون تعقیبی توکی نشان داد که میانگین نمرات مضرات مصرف سیگار در افراد واقع در مرحله­ی پیش­تفکر به طور معنی­داری کمتر از میانگین نمرات افراد واقع در مراحل تفکر، آمادگی و نگهداری بود (05/0P<).


 

جدول 2- توزیع فراوانی مراحل تغییر رفتار سیگار کشیدن در بین دانشجویان 6 دانشگاه کشور در سال تحصیلی 89-1388


مراحل تغییر

 دانشگاه و شهر

جمع

تعداد (درصد)

اصفهان

تعداد (درصد)

تهران

تعداد (درصد)

خمین

تعداد (درصد)

اهواز

تعداد (درصد)

پیش­تفکر

131 (2/66)

96 (1/56)

47 (2/40)

47 (1/51)

321 (5/55)

تفکر

30 (2/15)

33 (3/19)

23 (7/19)

23 (25)

109 (9/18)

آمادگی

26 (1/13)

28 (4/16)

28 (9/23)

17 (5/18)

99 (1/17)

عمل

8 (4)

5 (9/2)

10 (5/8)

4 (3/4)

27 (7/4)

نگهداری

3 (5/1)

9 (3/5)

9 (7/7)

1 (1/1)

22 (8/3)
         

 

 

هم­چنین میانگین نمرات مضرات مصرف سیگار از دید افراد واقع در مرحله­ی نگهداری به طور معنی­داری بیشتری از افراد واقع در مراحل تفکر و آمادگی بود (05/0P<). میانگین
نمره­ی مضرات مصرف سیگار در افراد واقع در مرحله­ی عمل با مراحل دیگر تفاوت معنی­داری نداشت (05/0P>) (جدول 3). در ارتباط با سازه­ی خودکارآمدی/وسوسه­ی نتایج آزمون ANOVA نشان داد که بین خودکارآمدی افراد و مراحل تغییر مصرف سیگار ارتباط معنی­داری وجود دارد (05/0P<). آزمون تعقیبی توکی نشان داد که میانگین نمرات موقعیت­های اجتماعی مثبت در افراد واقع در مراحل پیش­تفکر و تفکر به طور معنی­داری از افراد واقع در مراحل عمل و نگهداری بیشتر است (05/0P<). همین الگو برای موقعیت­های عادتی مصرف سیگار و مراحل تغییر مصرف سیگار مشاهده شد (05/0P<). برای موقعیت­های عاطفی منفی نیز همین الگو به دست آمد ولی با این استثنا که افراد واقع در مرحله­ی تفکر به طور
معنی­داری نسبت به افراد واقع در مرحله­ی نگهداری خودکارآمدی درک شده و اطمینان کمتری نسبت به غلبه بر موقعیت­های وسوسه­انگیز مصرف سیگار داشتند (05/0P<) (جدول 3).


 

جدول 3- میانگین و انحراف معیار، آماره­ی آزمون­های تحلیل واریانس با آزمون تعقیبی توکی برای سازه­های تعادل تصمیم­گیری و خودکارآمدی در 5 مرحله­ی تغییر مصرف سیگار در دانشجویان مورد بررسی

آزمون توکی

F

نگهداری

عمل

آمادگی

تفکر

پیش­تفکر

سازه های TTM

PC>P, MC>MP>M

661/7

76/0±07/2

97/0±53/2

00/1±71/2

94/0±04/3

99/0±02/3

منافع

M, C, P>PCM>C,P

304/12

09/1±27/3

75/0±66/2

02/1±61/2

02/1±61/2

88/0±20/2

مضرات

PC>A,MC>A,MP>M

511/10

17/1±46/2

97/0±06/3

90/0±47/3

84/0±63/3

89/0±61/3

موقعیت­های مثبت اجتماعی

PC>A, MC>MP>M

983/5

21/1±77/2

25/1±04/3

96/0±65/3

92/0±64/3

08/1±68/3

عواطف منفی

PC>A, MC>A, MP>M

664/9

78/0±65/1

05/1±16/2

83/0±62/2

82/0±82/2

00/1±74/2

موقعیت­های عادتی

PC=پیش­تفکر، C=تفکر، P=آمادگی، A=عمل، M=نگهداری

 


بحث و نتیجه­گیری

تدخین سیگار یکی از شایع­ترین و پرهزینه­ترین رفتارهای اعتیادی انسان می­باشد که سالانه اثرات مستقیم و غیر مستقیم قابل توجهی بر سیاست­های بهداشتی و درمانی جوامع
می­گذارد (20). لذا مطالعه در خصوص آن می­تواند در
برنامه­ریزی­های سازمان­های مرتبط با سلامت در کشور بسیار موثر باشد.

نتایج این تحقیق نشان داد که 5/55 درصد افراد مورد بررسی در مرحله­ی پیش­تفکر قرار داشته و به فکر ترک سیگار نمی­باشند. بر طبق الگوی مراحل تغییر در مورد رفتار سیگار کشیدن، افراد در مرحله­ی پیش­تفکر، فواید و جنبه­های مثبت ادامه­ی مصرف سیگار را پر رنگ­تر از مضرات آن دیده و در این مرحله توقف می­کنند که این توقف و رکود می­تواند به دلیل عدم اطلاع از مضرات سیگار یا تجربه­ی شکست­های متعدد در ترک سیگار باشد (12). در این مرحله، ترغیب، انگیزش و اطلاع­رسانی دقیق به این گروه جهت ترک سیگار و مخاطرات ناشی از استعمال سیگار می­تواند در حرکت آنان کمک­کننده باشد. به طوری که دیده شده است تذکرات مکرر و تشویق­های چند باره در درازمدت اثرات تجمعی در تمایل به حرکت افراد از مرحله­ی پیش­تفکر به مراحل بعدی دارند (20).

9/18 درصد از افراد در مرحله­ی تفکر بودند که در این مرحله از دید فرد، منافع و مضرات ناشی از سیگار با هم برابری
می­کنند و بر این اساس ترک سیگار را در آینده­ی نه چندان دور (6 ماه آینده) مد نظر قرار می­دهد ولی هنوز از انگیزش کافی جهت حرکت به مراحل بعدی برخوردار نیست (12). با توجه به مورد، ترغیب و انگیزش آنان از راه­های مختلف جهت حرکت به مراحل بعدی، ضروری به نظر می­رسد. در مطالعه­ی طوافیان و همکاران، 9/50 درصد افراد در مرحله­ی پیش­تفکر و 2/46 درصد در مرحله­ی تفکر قرار داشتند (14) که با نتایج مطالعه­ی حاضر همخوانی ندارد. این امر می­تواند به متفاوت بودن افراد مورد بررسی این مطالعه و روش نمونه­گیری آن مرتبط باشد. به هر حال، مراحل تغییر رفتار سیگار کشیدن در گروه­های جمعیتی و کشورهای مختلف و نوع نمونه­گیری مطالعات، متفاوت است.

از دیگر نتایج این مطالعه این است که 1/17 درصد از افراد در مرحله­ی آمادگی قرار داشتند یعنی برای ترک سیگار طی یک ماه آینده برنامه­ریزی نموده و به این نتیجه رسیده­اند که مضرات ناشی از مصرف سیگار بر منافع ناشی از آن غلبه دارد. این وضعیت، فرصت مناسبی برای مداخله جهت ترک سیگار می­باشد و در صورت عدم مداخله و نبود آموزش و حمایت لازم، احتمال عود و برگشت در آن­ها به مراحل قبلی وجود دارد. این خطر در چند روز اول ترک سیگار بیشتر بوده و به خصوص وجود دوستان سیگاری می­تواند یکی از عوامل اصلی و تسریع­کننده­ی آنان در عود و برگشت به مراحل پیشین باشد. از آنجا که 8/60 درصد افراد اذعان داشتند که نصف و بیش از نصف دوستان آن­ها سیگاری هستند، بنا بر این وجود درمانگاه­های ترک سیگار و مداخلات گروهی در محیط دانشگاه
می­تواند در ترک موفقیت­آمیز سیگار برای این دسته از افراد، بسیار کمک­کننده باشد. در مطالعه­ی طوافیان و همکاران فقط 8/2 درصد از افراد در مرحله­ی آمادگی بودند (14) که با مطالعه­ی حاضر همخوانی ندارد.

 شاید در مطالعه­ی حاضر، سطح تحصیلات بالاتر دانشجویان سبب شده باشد که آن­ها از مضرات و عوارض کشنده­ی مصرف سیگار مطلع­تر باشند و انگیزش لازم جهت آمادگی ترک سیگار را پیدا کنند. از دیگر نتایج این مطالعه، تفاوت معنی­دار میانگین نمرات سازه­ی تعادل تصمیم­گیری در مراحل مختلف تغییر مصرف سیگار بود.

بر طبق الگوی بین نظریه­ای، سازه­ی تعادل تصمیم­گیری، مبین سبک و سنگین کردن منافع و موانع تغییر رفتار توسط فرد است (21). بر طبق الگوی بین نظریه­ای انتظار می­رود که مضرات ناشی از مصرف سیگار در بین افراد واقع در مرحله­ی پیش­تفکر اهمیت کمتری نسبت به منافع مصرف آن داشته باشد. به عبارت دیگر، این افراد، منافع مصرف سیگار را بسیار پر
رنگ­تر از مضرات آن می­بینند. این دیدگاه در مرحله­ی تفکر به یک تعادل رسیده و تقریبا منافع و مضرات مصرف سیگار برابر می­شوند و در مراحل آخر تغییر (آمادگی، عمل و نگهداری) مضرات مصرف سیگار از منافع آن جلوه­ی بیشتری می­یابند (16). نتایج این مطالعه نشان داد که میانگین نمرات مضرات سیگار در افراد واقع در دو مرحله­ی اولیه (پیش­تفکر و تفکر) نسبت به افراد واقع در سه مرحله­ی آخر (آمادگی، عمل و نگهداری) به طور معنی­داری بیشتر است. این یافته نشان
می­دهد کهباید بر روی مضرات ناشی از مصرف سیگار در افراد واقع در مراحل اولیه، تاکید بیشتری شود و دیدگاه آنان نسبت به فواید ناشی از مصرف سیگار تغییر یابد تا آنان بتوانند به سمت مراحل آخر و ترک سیگار حرکت کنند. هم­چنین برای افراد واقع در مراحل آخر بر روی فواید ناشی از عدم مصرف سیگار تاکید بیشتری شود تا آنان به مرحله­ی نگهداری و ترک سیگار حرکت کرده و دچار عود و شکست نشوند.

در این مطالعه بین میانگین نمرات افراد واقع در مرحله­ی
پیش­تفکر و تفکر، تفاوت معنی­داری مشاهده نشد که با
یافته­های مطالعه­ی ولیسر و همکاران و هم­چنین مطالعه­ی کیم[19] همخوانی ندارد (16،22). در ارتباط با این یافته می­توان گفت که از نظر افراد واقع در مراحل پیش­تفکر و تفکر، منافع درک شده­ی مصرف سیگار بر مضرات و هزینه­های ناشی از آن رنگ و وزن بیشتری دارد و برای افراد واقع در مراحل بعدی مضرات ناشی از مصرف سیگار اهمیت و رنگ بیشتری از فواید آن به خود می­گیرد.

از دیگر نتایج، عدم تفاوت معنی­دار بین میانگین نمرات فواید درک شده­ی مصرف سیگار در مرحله­ی عمل با دیگر مراحل تغییر در افراد مورد بررسی بود. یافته­ای که بر خلاف الگوی مورد انتظار مدل بین نظریه­ای است. بر اساس این الگو انتظار می­رود که مضرات ناشی از مصرف سیگار با حرکت در طی مراحل به طور خطی افزایش یابد و با رسیدن افراد به مرحله­ی عمل فواید ناشی از ترک سیگار نیز افزایش یابد. این یافته با یافته­های دیجکسترا[20] و بورلند[21] و هم­چنین یالچنکایا[22] و کارانچی[23] همخوانی دارد (23،24) و به نظر می­رسد وقتی افراد وارد مرحله­ی ترک سیگار می­شوند با دشواری­های واقعی ترک، مواجه شده و ممکن است در ارزیابی خود در فواید ناشی از ترک سیگار دچار تردید شوند. این یافته نشان می­دهد که حمایت و تاکید بر منافع ناشی از ترک سیگار در این مرحله برای عبور آنان به سمت مرحله­ی آخر ترک سیگار بسیار مهم و حیاتی است. در این زمینه، نتیجه­ی مطالعه­ی لافرتی و همکاران نشان داد که الگوی تعادل تصمیم­گیری برای تغییر رفتار در افراد سیگاری در سه گروه از افراد آسیای جنوب شرقی مقیم آمریکا متفاوت از یکدیگر است (12). پروچسکا[24] نیز به تاثیر تفاوت­های فرهنگی و قومی در متفاوت بودن تعادل
تصمیم­گیری افراد اشاره کرده است (25). البته در تعمیم و تفسیر نتایج فوق، کمی تعداد افراد واقع در مراحل عمل و نگهداری و نیز نمونه­گیری آسان را باید مد نظر داشت.

نتایج مطالعه­ی حاضر در ارتباط با سازه­ی خودکارآمدی نشان داد که میانگین نمرات خودکارآمدی/وسوسه با مراحل تغییر رفتار مصرف سیگار ارتباط معنی­داری دارد. این یافته با نتایج مطالعات دیگر همخوانی دارد (28-26).

 بر طبق الگوی بین نظریه­ای انتظار می­رود که با حرکت افراد از مرحله­ی پیش­تفکر به مرحله­ی نگهداری، میزان خودکارآمدی و غلبه­ی افراد بر موقعیت­های وسوسه­انگیز مصرف سیگار نیز افزایش یابد. این یافته به نقش افزایش خودکارآمدی افراد و پرهیز آن­ها از موقعیت­های وسوسه­انگیز مصرف سیگار تاکید دارد که لازم است در برنامه­های
مداخله­ای ترک سیگار توجه ویژه­ای به آن­ها شود. بر طبق نتایج این مطالعه، دانشجویان سیگاری واقع در مراحل اولیه (پیش­تفکر و تفکر) میزان وسوسه­ی زیادی را در قبال
موقعیت­های مثبت اجتماعی نظیر مصرف سیگار در جشن­ها و مهمانی­ها از خود نشان می­دهند و به شدت تحت تاثیر فشار دوستان و موقعیت­ها هستند لذا برای موفقیت در ترک سیگار نیاز به افزایش خودکارآمدی به همراه پرهیز از چنین
موقعیت­هایی دارند تا زمانی که به درجه­ای از اطمینان و خودکارآمدی جهت غلبه براین موقعیت­ها و فشارها برسند. از محدودیت­های این مطالعه می­توان به محدودیت جنسی،
نمونه­گیری آسان و کم بودن افراد واقع در مراحل عمل و نگهداری اشاره کرد که در تعمیم نتایج باید مد  نظر قرار گیرند. هم­چنین استفاده از ابزار پرسش­نامه از دیگر محدودیت­های این مطالعه بود که می­تواند بر روی اعتبار نتایج، سوگرایی ایجاد کند اما با بدون نام بودن پرسش­نامه، این مسئله تا حدودی کنترل گردید.

نتایج مطالعه­ی حاضر نشان داد که بیش از نیمی از دانشجویان مورد بررسی در مرحله­ی پیش­تفکر مصرف سیگار قرار دارند. انجام مداخله و انگیزش لازم این افراد برای ترک سیگار و حرکت به مراحل آخر مصرف سیگار محسوس است. هم­چنین فواید مصرف سیگار و میزان وسوسه در مراحل اولیه
(پیش­تفکر، تفکر) بیشتر است و از طرفی مضرات مصرف سیگار و میزان خودکارآمدی نیز در این مراحل کمتر از مراحل دیگر است. این یافته­ها کارآیی الگوی بین نظریه­ای را در توصیف و تشریح رفتار مصرف سیگار در بین دانشجویان، نشان داد.


 

 

 

 

 


[1]Trans Theoretical Model

[2]Pre contemplation

[3]Contemplation

[4]Preparation

[5]Action

[6]Maintenance

[7]Decisional Balance

[8]Self-Efficacy/Temptation

[9]Pros

[10]Cons

[11]Lafferty

[12]Schumann

[13]DiClemente

[14]Velicer

[15]Banville Method

[16]Social Situations

[17]Negative Affects

[18]Habitual/Craving Situations

[19]Kim

[20]Dijkstra

[21]Borland

[22]Yalçınkaya

[23]Karanci

[24]Prochaska

 

مراجع

1. World Health Organization. WHO framework on tobacco control; why is it important? [cited 2007 Aug 28]. Available from: URL; http://www.who.int/feauters/qa/34/en/index.html
2. Heydari GR. [Smoking cessation guideline: You can do it].1st ed. Tehran: National Research Institue of Tuberculosis and Lung Disease; 2007: 9. (Persian)
3. Prochaska JO, Diclemente CC, Norcross JC. In search of how people change: Application to addictive behaviors. Am Psychol1992; 47(9): 1102-14.
4. Hall LK, Rossi SJ. Meta-analytic examination of the strong and weak principles across 48 health behaviors. Prev Med 2008; 46: 266-74.
5. Velicer WF, Prochaska JD, Rossi JS, Snow M. Assessing outcome in smoking cessation studies. Psychol Bull 2001; 111: 23-41.
6. Prochaska JO, Veliver WF. The transtheoretical model of health behavior change. Am J Health Prom 1997; 12:38-48.
7. Chako RM, Sternberg VK, Velasquez, Wiemann CM, Smith BP, Diclemente R. Young women’s perspective of the pros and cons to seeking screening for Chlamydia and Gonorrhea: An exploratory study. J Pediatr Adolesc 2008; 21: 187-93.
8. Bandura A. Self-efficacy: The exercise and control. 1st ed. New York: Freeman; 1997: 604.
9. DiClemente CC, Prochaska JO, Gilbertini M. Self-efficacy and the stages of self-change of smoking. Cogn Ther Res 1985; 9: 181-200.
10. Prochaska JO, DiClemente CC, Veliver WF, Ginpil S, Norcross JC. Predicting change in smoking status for self-changer. Addict Behav 1985; 10: 395-406.
11. Warnecke RB, Morera O, Turner L, Mermelstein R, Johnson TP, Parsons J, et al.  Changes in self-efficacy and readiness for smoking cessation among women with high school or less education. J Health Soc Behav 2001; 42: 97-110.
12. Lafferty KC, Heaney C, Chen M. Assessing decisional balance for smoking cessation among Southeast Asian males in the US. Health Educ Res 1999; 14(1): 139-46.
13. Schumann A, Christian M, Meyer C, Rumpf HJ, Hapke U, John U. Naturalistic changes in the readiness to quit tobacco smoking in a German general population sample. Prev Med 2002; 35: 326-33.
14. Tavafian S, Aghamolaei T, Zare SH. [Distribution of smokers by stages of change of smoking: A population based study from Bandar-Abbass, Iran]. Payesh: Journal of the Iranian Institute for Health Sciences Research 2009; 3(8): 263-9. (Persian)
15. DiClemente CC, Prochaska, JO, Fairhurst S, Velicer WF, Rossi JS, Velasquez M. The process of smoking cessation: An analysis of precontemplation, contemplation and contemplation/action. J Consul Clin Psychol 1991; 59: 295-304.
16. Velicer WF, DiClemente CC, Prochaska JO, Brandenberg N. A decisional balance measure for assessing and predicting smoking status. J Pers Soc Psychol 1985; 48: 1279-89.
17. Velicer WF, DiClemente CC, Rossi JS, Prochaska JO.  Relapse situations and self-efficacy: An integrative model. Addict Behav 1990; 15: 271-83.
18. Banville D, Desrosies P, Genet-Volet Y. Translating questionnaire and inventories using a
cross-cultural translation technique. J Teach Phys Educ 2000; 19: 374-7.
19. Aveyard P, Massey L, Parson A, Manaseki S, Griffin C. The effect of trans theoretical model based interventions on smoking cessation. Soc Sci Med 2009; 68: 397-403.
20. Hughes JR. nicotine-related disorders. in: Sadock BJ, Sadock VA, Ruiz P (editors). Kaplan & Sadock's Comprehensive Textbook  of  Psychiatry, 9th ed, Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 2009: 1353-5.
21. Glanz K, Rimer B, Viswanath K. Health behavior and health education, theory, research and practice. 4th ed. New York: Jossey-Bass; 2008: 101-5.
22. Kim YH. Adolescents smoking behavior and its relationship with psychological constructs based on transtheoretical model: A cross-sectional survey. Int J Nurs Stud 2006; 43: 439-46.
23. Dijkstra A, Borland R. Residual outcome expectations and relapse in ex-smokers. Health Psychol 2003; 22: 340-6.
24. Yalçınkaya-Alkar Ö, Karanci AN. What are the differences in decisional balance and self-efficacy between Turkish smokers in different stage of change?Addict Behav 2007; 32: 836-49.
25. Prochaska JO, Velicer WF, Rossi JS, Goldestein MG, Marcus BH, Rakowski W, et al. Stages of change and decisional balance for 12 problem behaviors. Health Psychol 1994; 13: 39-46.
26. Segan CJ, Borland R, Greenwood KM. Do transtheoretical model measures predict the transition from preparation to action in smoking cessation? Psychol Health 2002; 17: 417-35.
27. Diclemente CC. Self-efficacy and the addictive behaviors. J Soc Clin Psychol 1986; 4: 302-15.
28. Nicki RM, Remington RE, McDonald GA. Self-efficacy, nicotine-fading/self-monitoring and cigarette-smoking behavior. Behav Rese Ther 1984; 22: 477-85.
 
 
 
 
 
1. World Health Organization. WHO framework on tobacco control; why is it important? [cited 2007 Aug 28]. Available from: URL; http://www.who.int/feauters/qa/34/en/index.html
2. Heydari GR. [Smoking cessation guideline: You can do it].1st ed. Tehran: National Research Institue of Tuberculosis and Lung Disease; 2007: 9. (Persian)
3. Prochaska JO, Diclemente CC, Norcross JC. In search of how people change: Application to addictive behaviors. Am Psychol1992; 47(9): 1102-14.
4. Hall LK, Rossi SJ. Meta-analytic examination of the strong and weak principles across 48 health behaviors. Prev Med 2008; 46: 266-74.
5. Velicer WF, Prochaska JD, Rossi JS, Snow M. Assessing outcome in smoking cessation studies. Psychol Bull 2001; 111: 23-41.
6. Prochaska JO, Veliver WF. The transtheoretical model of health behavior change. Am J Health Prom 1997; 12:38-48.
7. Chako RM, Sternberg VK, Velasquez, Wiemann CM, Smith BP, Diclemente R. Young women’s perspective of the pros and cons to seeking screening for Chlamydia and Gonorrhea: An exploratory study. J Pediatr Adolesc 2008; 21: 187-93.
8. Bandura A. Self-efficacy: The exercise and control. 1st ed. New York: Freeman; 1997: 604.
9. DiClemente CC, Prochaska JO, Gilbertini M. Self-efficacy and the stages of self-change of smoking. Cogn Ther Res 1985; 9: 181-200.
10. Prochaska JO, DiClemente CC, Veliver WF, Ginpil S, Norcross JC. Predicting change in smoking status for self-changer. Addict Behav 1985; 10: 395-406.
11. Warnecke RB, Morera O, Turner L, Mermelstein R, Johnson TP, Parsons J, et al.  Changes in self-efficacy and readiness for smoking cessation among women with high school or less education. J Health Soc Behav 2001; 42: 97-110.
12. Lafferty KC, Heaney C, Chen M. Assessing decisional balance for smoking cessation among Southeast Asian males in the US. Health Educ Res 1999; 14(1): 139-46.
13. Schumann A, Christian M, Meyer C, Rumpf HJ, Hapke U, John U. Naturalistic changes in the readiness to quit tobacco smoking in a German general population sample. Prev Med 2002; 35: 326-33.
14. Tavafian S, Aghamolaei T, Zare SH. [Distribution of smokers by stages of change of smoking: A population based study from Bandar-Abbass, Iran]. Payesh: Journal of the Iranian Institute for Health Sciences Research 2009; 3(8): 263-9. (Persian)
15. DiClemente CC, Prochaska, JO, Fairhurst S, Velicer WF, Rossi JS, Velasquez M. The process of smoking cessation: An analysis of precontemplation, contemplation and contemplation/action. J Consul Clin Psychol 1991; 59: 295-304.
16. Velicer WF, DiClemente CC, Prochaska JO, Brandenberg N. A decisional balance measure for assessing and predicting smoking status. J Pers Soc Psychol 1985; 48: 1279-89.
17. Velicer WF, DiClemente CC, Rossi JS, Prochaska JO.  Relapse situations and self-efficacy: An integrative model. Addict Behav 1990; 15: 271-83.
18. Banville D, Desrosies P, Genet-Volet Y. Translating questionnaire and inventories using a
cross-cultural translation technique. J Teach Phys Educ 2000; 19: 374-7.
19. Aveyard P, Massey L, Parson A, Manaseki S, Griffin C. The effect of trans theoretical model based interventions on smoking cessation. Soc Sci Med 2009; 68: 397-403.
20. Hughes JR. nicotine-related disorders. in: Sadock BJ, Sadock VA, Ruiz P (editors). Kaplan & Sadock's Comprehensive Textbook  of  Psychiatry, 9th ed, Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 2009: 1353-5.
21. Glanz K, Rimer B, Viswanath K. Health behavior and health education, theory, research and practice. 4th ed. New York: Jossey-Bass; 2008: 101-5.
22. Kim YH. Adolescents smoking behavior and its relationship with psychological constructs based on transtheoretical model: A cross-sectional survey. Int J Nurs Stud 2006; 43: 439-46.
23. Dijkstra A, Borland R. Residual outcome expectations and relapse in ex-smokers. Health Psychol 2003; 22: 340-6.
24. Yalçınkaya-Alkar Ö, Karanci AN. What are the differences in decisional balance and self-efficacy between Turkish smokers in different stage of change?Addict Behav 2007; 32: 836-49.
25. Prochaska JO, Velicer WF, Rossi JS, Goldestein MG, Marcus BH, Rakowski W, et al. Stages of change and decisional balance for 12 problem behaviors. Health Psychol 1994; 13: 39-46.
26. Segan CJ, Borland R, Greenwood KM. Do transtheoretical model measures predict the transition from preparation to action in smoking cessation? Psychol Health 2002; 17: 417-35.
27. Diclemente CC. Self-efficacy and the addictive behaviors. J Soc Clin Psychol 1986; 4: 302-15.
28. Nicki RM, Remington RE, McDonald GA. Self-efficacy, nicotine-fading/self-monitoring and cigarette-smoking behavior. Behav Rese Ther 1984; 22: 477-85.
 
 
 
 
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار