وضعیت سوء مصرف مواد محرک و توهم زا و عوامل پیش بینی کننده ی آن در میان دانشجویان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناسی ارشد آموزش بهداشت، دانشکده ی بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی همدان

چکیده

این پژوهش به منظور بررسی میزان شیوع و عوامل پیش‌بینی‌کننده‌ی سوء‌مصرف موادمحرک و توهم‌زا در بین دانشجویان دانشگاه‌های شهر همدان انجام شده است.
روش‌کار: این مطالعه یک پژوهش توصیفی‌مقطعی است که بر روی 400 نفر از دانشجویان دانشگاه‌های شهر همدان در سال 1389 انجام گرفت. نمونه‌گیری به روش تصادفی طبقه‌ای و جمع‌آوری اطلاعات از طریق پرسش‌نامه‌ی خودساخته انجام شد. داده‌های جمع‌آوری شده با نرم‌افزار SPSS نسخه‌ی 13 و با استفاده از آزمون مجذور خی و رگرسیون لجستیک مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت
یافته ‌ها: نتایج نشان داد که 18درصد از دانشجویان مصرف مت‌آمفتامین (شیشه) و 5/8 درصد مصرف اکستازی و 8/4 درصد مصرف لیزرژیک اسید
دی‌اتیل‌آمید (LSD) را طول عمر خود، تجربه کرده‌اند. محل سکونت، داشتن دوستان مصرف‌کننده‌ی مواد و مصرف مواد اعتیادآور دیگر از قوی‌ترین عوامل پیش‌بینی‌کننده‌ی مصرف مواد محرک و توهم‌زا بودند (05/0P<).
نتیجه‌ گیری: شیوع بالای مصرف مواد محرک و توهم‌زا و همراهی آن‌ها با سایر مواد در این تحقیق، نیاز به آموزش، ارتقای آگاهی و توجه ویژه دارد.
 

کلیدواژه‌ها


سوء­مصرف مواد[1] یکی از جدی­ترین معضلات بشری در سال­های اخیر و یکی از پیچیده­ترین پدیده­های انسانی می­باشد (1) که به عنوان الگوی غیر تطابقی مصرف مواد منجر به بروز مشکلات مکرر شغلی، اجتماعی و قانونی می­گردد (2،3). معضلات اجتماعی این مسئله در کشورهای در حال توسعه، چشمگیر بوده و این کشورها به دلیل دارا بودن بافت جمعیتی جوان، در معرض خطر بیشتری قرار دارند (4). دانشجویان نیز مانند سایر اقشار جوان از این معضل در امان نیستند. اثرات مصرف مواد در دانشجویان عمیق و گاهی کشنده گزارش شده است (5).
بنا به گزارش دفتر مواد مخدر و جرم سازمان ملل در سال 2004 میلادی تعداد مصرف­کنندگان انواع مواد مخدر رقمی حدود 185 میلیون نفر برآورد شده است که 3 درصد جمعیت جهان را شامل می­شود و در این بین، مواد محرک از نوع آمفتامین­ها و مت­آمفتامین­ها با مجموع 30 میلیون نفر مصرف
کننده در ردیف دوم مصرف قرار دارد (6).

در حال حاضر حداقل 1300 نوع ماده محرک وجود دارد که از بین آن­ها ترکیبات آمفتامینی و فراورده­های کوکا، بیشترین مصرف را در جهان دارد (7). در این بین می­توان به ترکیب اکستازی[2] (3 و4- متیلن دی­اکسی مت­آمفتامین[3] یا MDMA) و مت­آمفتامین[4] (شیشه) اشاره کرد (8). در ابتدا، مصرف این مواد با مقاصد تفریحی، توسط نوجوانان اروپایی و آمریکایی افزایش یافت ولی امروزه طیف وسیعی از ترکیبات این مواد در بازار، موجود می­باشند (9). اثرات این داروها سی دقیقه پس از مصرف شروع شده و اوج اثر آن حدود نود دقیقه بعد از مصرف آن است. استفاده میزان زیاد این داروها به مدت طولانی، موجب بروز مقاومت به دارو می شود (10). بر اساس مطالعات انجام شده مصرف مواد محرک و توهم­زا موجب تغییر در سطح هوشیاری شده و تمایلات عاطفی و احساسی فرد را افزایش می­دهد. بروز توهمات بینایی به همراه اختلال در تمرکز و تصمیم­گیری به دنبال مصرف، امری محتمل است و درک زمان و فضا برای مصرف­کنندگان  داروها، تغییر می­کند. این داروها با میزان 5/1 تا 7/1 میلی­گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، پدیده­ی مسخ شخصیت خفیف تا متوسطی را ایجاد می­کنند (9). از اثرات جسمی مصرف این مواد می­توان به تهوع، افزایش فشار خون و درجه حرارت بدن، نارسایی سیستم قلب و عروق، مشکلات کلیوی، به هم فشردن دندان­ها، خشکی دهان، اختلال در تعادل، صرع و کما اشاره کرد (11). خسارات جانی و مالی و پیامدهای اجتماعی، هم­چون هزینه­های اقتصادی، مرگ، خودکشی، بزه­های سنگین، ازدواج­های ناموفق و خطر بیماری­های آمیزشی مانند ایدز و هپاتیت در اثر
سوء­مصرف این مواد را نیز نبایست از نظر دور داشت (12).

آمارهای مربوط به سوء­مصرف مواد محرک، متفاوت است. دو برابر شدن تعداد مصرف­کنندگان این مواد در بین نوجوانان آمریکایی در اواخر قرن بیستم (13) و ادامه­ی افزایش روند مصرف در این گروه تا سال 2002 و سپس کاهش روند مصرف در فاصله­ی زمانی سال­های 2002 تا 2005 و افزایش تدریجی مصرف از سال 2005 تا 2008 از نکات قابل توجه در رابطه با سوء­مصرف مواد محرک می­باشد (14). در ایران نیز میزان مصرف اکستازی در بین جوانان 15 تا 25 ساله­ی شهر تهران حدود 5/18 درصد (15) و در مطالعات دیگری میزان سوء­مصرف این مواد در میان دانشجویان شهر بیرجند و گیلان 3/4 درصد گزارش شده است (16، 17).

به طور مسلم، اعتیاد پدیده­ای روانی­اجتماعی است که نمی­توان آن را تنها با اتکا به روش­های قهرآمیز، کنترل یا ریشه­کن نمود و این کار به تدابیر علمی­تری نیازمند است (18). مطالعات نشان داده است که تعامل میان ساختار شخصیتی افراد با محیط، اختلالات عملکردی روان­شناختی و اثرات شیمیایی دارو بر رفتار در مجموع از عوامل اثرگذار بر این پدیده هستند (21-19). ابتلا به بیماری روانی نیز در
پژوهش­های زیادی همواره به منزله­ی یک عامل خطر مصرف مواد گزارش شده است (22). در همین راستا، پژوهش­های انجام شده بر روی دانشجویان نشان از شیوع 28 درصدی یکی از اختلالات افسردگی اساسی، سازگاری و یا اضطرابی
می­دهد (23). در سایر مطالعات انجام شده بر روی نوجوانان و جوانان ایرانی نیز عواملی هم­چون پایین بودن اطلاعات و سطح آگاهی، زندگی در اماکن بدون نظارت خانواده مثل خوابگاه و خانه­های استیجاری دانشجویی (16،24)، جنس مذکر، مقطع تحصیلی زیر دیپلم و سطح بالای درآمد خانوار (15) به عنوان عوامل پیش­بینی­کننده­ی مصرف مواد محرک و توهم­زا گزارش شده است. از آن جایی که عوامل ایجادکننده اعتیاد متعدد می­باشند، شناسایی کامل این عوامل در هر منطقه به موثر بودن فعالیت­های پیشگیری کمک خواهد کرد (12) .

گسترش پرشتاب مصرف مواد و مشکلات وابسته به آن در جمعیت دانشجویی و وجود مواد آزمایشگاهی مانند مت­آمفتامین و پیامدهای زیان بار آن چون بی­انگیزگی و افت تحصیلی، بیماری­های جسمی و روانی، خودکشی، رفتارهای پرخاشگرانه، احساس بی­هویتی و رفتارهای جنسی پرخطر (22، 25)، ضرورت برنامه­ریزی و تدوین راهکارهای مداخله­ای پیشگیرانه را در دانشگاه­ها نشان می­دهد.

با این حال شرط لازم برای هر نوع برنامه­ریزی، آگاهی از شرایط موجود و شناخت وضعیت کنونی مصرف مواد در میان دانشجویان است. در همین راستا، کارشناسان بر این باورند که بررسی­های همه­گیری­شناسی، نخستین گام در طراحی
 برنامه­های پیشگیرانه است (26).

با توجه به این که شمار بررسی­های انجام شده در زمینه­ی همه­گیری­شناسی مصرف مواد در دانشجویان ایرانی کم  است، در پژوهش­های اندک انجام شده نیز برخی نارسایی­های روش شناختی وجود دارد و کمتراز شاخص­های شیوع مصرف مواد، مطابق با ملاک­های فعلی برآورد شیوع یعنی شیوع در طول عمر، سال گذشته و ماه گذشته که در انجام این پژوهش مورد توجه بوده، استفاده شده است.

 از طرف دیگر به دلیل تغییر الگوی مصرف مواد و هم­چنین ورود مواد آزمایشگاهی و صنعتی جدید و استقبال جوانان از این مواد، انجام تحقیق و پژوهش در این عرصه، ضروری به نظر می­رسد.

بنابراین، مطالعه­ی حاضر با هدف ارزیابی وضعیت سوءمصرف مواد محرک و توهم­زا و عوامل پیش­بینی­کننده در میان دانشجویان دانشگاه­های شهر همدان انجام شد.

روش­کار

این پژوهش، یک مطالعه­ی توصیفی­مقطعی می­باشد. جامعه­ی مورد مطالعه را تمام دانشجویان (18500 نفر) که در سال تحصیلی 89-1388 در دانشگاه­های علوم پزشکی، بوعلی سینا و آزاد اسلامی شهر همدان مشغول به تحصیل بودند، تشکیل می­دادند. آزمودنی­های مطالعه 400 دانشجو بودند که به روش نمونه­گیری نسبتی با نمونه­گیری احتمالی متناسب با حجم[5] انتخاب و وارد مطالعه شدند.

 در این شیوه­ی نمونه­گیری، نمونه­ی گرفته شده نسبت به حجم جامعه­ی مورد بررسی، تعدیل گردید. نمونه­های مورد نظر از 3 دانشگاه بوعلی سینا، دانشگاه علوم پزشکی و دانشگاه آزاد شهر همدان بر اساس نوع جنس، دانشگاه، دانشکده و گرایش­های تحصیلی دانشجویان به گونه­ای انتخاب شدند که احتساب متناسب نمونه­ها بر اساس هر یک از عوامل فوق در هر دانشگاه در نظر گرفته شود.

در ابتدا بر اساس هماهنگی­های به عمل آمده با مسئولین دانشگاه­ها، لیست دانشجویان به تفکیک جنسیت و نوع دانشکده از واحدهای مربوطه اخذ و پس از انجام برآوردهای آماری، تعداد نمونه­ی مورد نظر در هر دانشکده مشخص گردید. در مرحله­ی بعد ضمن در نظر گرفتن لیست دانشجویان و با استفاده از جدول تصادفی اعداد، جامعه­ی مورد مطالعه در هر دانشکده انتخاب شد. جهت تکمیل پرسش­نامه­ها در دانشگاه­ها از 4 نفر پرسشگر که در زمینه­ی سوء­مصرف مواد دوره­های لازم را دیده بودند، استفاده شد.

 این پرسشگران پس از شرکت در جلسه­ی توجیهی، راهنمایی­های لازم برای تکمیل یکسان پرسش­نامه را دریافت کردند. ایشان می­بایست تمام پرسش­نامه­ها را با خودکار یک رنگ و صرفا با استفاده از علامت × تکمیل کرده، بر پایه­ی دستورالعمل یکسانی که در اختیار آن­ها قرار داده شده بود، ضمن معرفی خود به دانشجویان، هدف از اجرای پژوهش را نیز برای آن­ها بیان می­نمودند. پرسش­نامه، داخل پاکت در اختیار دانشجویان قرار داده و به آن­ها تاکید می­شد که از نوشتن نام خود بر روی پرسش­نامه­ها خودداری نمایند و اطمینان داده می­شد که تمام پرسش­نامه­ها برای تحلیل آماری، ضمن حفظ محرمانه بودن، یک جا گردآوری می­شوند. دانشجویان پس از پاسخگویی به پرسش­ها، پرسش­نامه­های خود را در جعبه­ای که تنها توسط محقق قابل بازگشایی بوده و از آغاز توسط گروه مطالعه در دفتر انجمن علمی دانشجویان تعبیه شده بود، قرار می­دادند. قابل ذکر است که در صورت عدم تمایل و خروج دانشجویان از مطالعه با توجه به سهمیه­ی هر دانشکده و رشته­های تحصیلی، نمونه­ی جایگزین به روش تصادفی ساده انتخاب و تعداد آن­ها در اختیار پرسشگران قرار می­گرفت. بنا بر گزارش رابطین، میزان همکاری دانشجویان، بسیار خوب توصیف شد. با این حال همانند هر پژوهش مقطعی دیگر، شماری از پرسش­نامه­ها با توجه به بی­پاسخ ماندن تعداد زیادی از پرسش­ها و نیز الگوی پاسخ­دهی از تحلیل نهایی حذف شدند.

در مجموع تعداد 500 پرسش­نامه تکثیر و در اختیار جامعه­ی آماری قرار گرفت که 400 پرسش­نامه دارای شرایط انجام تجزیه و تحلیل آماری بوده که گویای میزان پاسخدهی80 درصدی دانشجویان، در این مطالعه است.

ابزار پژوهش: اطلاعات با استفاده از پرسش­نامه­ی کتبی و به صورت خودگزارش­دهی، گردآوری شده  بود. پرسش­نامه­ی محقق­ساخته در سه بخش کلی شامل شش سئوال درباره مشخصات جمعیت­شناختی افراد مورد مطالعه در بخش اول و ده سئوال از دانشجویان در مورد استفاده­ی آنان از سیگار و سایر مواد اعتیاد آور، مصرف سیگار و مواد اعتیادآور در بین دوستان در قالب سئوالات سه گزینه­ای (هرگز، گاهی اوقات و همیشه) و هم­چنین سابقه­ی رفتار جنسی پرخطر که به هر گونه رفتار جنسی محافظت نشده (بدون استفاده از کاندوم) با همجنس یا غیر همجنس اطلاق می­گردید (22)، و نیز سابقه­ی مشکلات عاطفی و تحصیلی در قالب سئوالات دو گزینه­ای (بلی/خیر) در بخش دوم بود.

  هم­چنین عملکرد دانشجویان در خصوص مصرف مواد محرک (اکستازی و مت­آمفتامین) و توهم­زا مانند لیزرژیک اسید دی­اتیل­آمید (LSD) [6] در قالب سه سئوال برای هر ماده در بخش سوم مورد بررسی قرار گرفت. در این بخش، مصرف­کننده­ی اکستازی، مت­آمفتامین و LSD به کسی اطلاق شد که تجربه­ی مصرف را حداقل یک بار در طول عمر[7] داشته باشد که از این افراد تعدادی مصرف­کننده در سال جاری[8] و تعدادی نیز در یک ماه گذشته[9] خواهند بود.

در این مطالعه نیز برای هر کدام از مواد فوق، سه سئوال در قالب سئوالات با مقیاس پاسخدهی بلی/خیر در نظر گرفته شده بود. هم­چنین پرسش­نامه­ی تدوین شده در یک گروه 35 نفره از افرادی که از نظر مشخصات جمعیت شناختی شبیه جمعیت هدف بودند، آزمون شد و بر اساس نتایج حاصل از این مطالعه­ی مقدماتی، پرسش­نامه­ی نهایی تهیه گردید.

پرسش­نامه­ی نهایی با مطالعه­ی جدیدترین منابع چاپی و الکترونیک روایی آماده و روایی و پایایی آن با استفاده از روش آزمون-بازآزمایی بر روی یک گروه 40 نفره­ی دیگر، مورد ارزیابی قرارگرفت.

به منظور مقایسه­ی وضعیت سوء­مصرف مواد محرک و توهم­زا از نظر متغیرهای جمعیت­شناختی و سابقه­ی سوء­مصرف مواد اعتیادآور و سابقه­ی رفتارهای جنسی، آزمون کای اسکوئر به کارگرفته شد.

 هم­چنین اثر متغیرها در مصرف مواد محرک و توهم­زا از تحلیل رگرسیونی لجستیک به روش Backward Stepwise (Wald) استفاده شد که مدل نهایی در خصوص مواد محرک در مرحله­ی پنجم و مواد توهم­زا در مرحله­ی دهم در بخش نتایج ارایه شده است. متغیرهای پیش­بینی­کننده شامل سابقه­ی مصرف مواد اعتیادآور توسط فرد و دوستان وی بود که با دو مقیاس (هرگز=0، گاهی اوقات و همیشه=1) و سابقه­ی رفتار جنسی پرخطر و سابقه­ی مشکلات عاطفی و تحصیلی نیز با مقیاس دو گزینه­ای (خیر=0، بلی=1) وارد مدل شدند.

 هم­چنین از بین متغیرهای جمعیت­شناختی نیز محل زندگی با مقیاس دو گزینه ای (با والدین=0، خوابگاه و خانه­ی مجردی=1) بود. نرم­افزار مورد استفاده در تحلیل اطلاعات SPSS نسخه­ی 13 بود.

نتایج

در این پژوهش، 400 نفر از دانشجویان دانشگاه­های شهر همدان، پرسش­نامه­های مورد نظر را تکمیل کردند که 60 درصد از آن­ها مرد و 40 درصد زن بودند. در نمونه­های مورد بررسی سن اکثریت بین 21 تا 25 سال و 68 درصد آن­ها غیر بومی بودند. 70 درصد دانشجویان، ساکن خوابگاه­های دانشجویی، 8/8 درصد در خانه­های مجردی و 21 درصد به همراه خانواده و والدین زندگی می­کردند. هم­چنین 12 درصد واحدهای پژوهشی در مقطع کاردانی، 82 درصد در مقطع کارشناسی و 6 درصد در مقطع کارشناسی ارشد و بالاتر مشغول به تحصیل بودند.در این بررسی از بین متغیرهای جمعیت­شناختی  هم­چون سن،  جنس،  مقطع  تحصیلی،  محل

سکونت در بین مصرف­کنندگان مواد محرک (جدول 1) تنها محل سکونت، اختلاف معنی­داری را نشان داد (001/0P<). یافته­های این مطالعه در جدول 2 نشان داد که تقریبا 39 درصد دانشجویان تجربه­ی مصرف سیگار را به صورت همیشگی یا گاهی اوقات داشته و میزان شیوع این رفتار را در بین دوستان خود، نزدیک به 60 درصد ذکر کرده­اند. تجربه­ی مصرف مشروبات الکلی در بین 5/23 درصد از دانشجویان و مصرف مواد مخدر در بین 17 درصد از آن­ها از یافته­های دیگر این مطالعه بود که بررسی رابطه­ی بین مصرف مواد محرک و متغیرهای فوق، همگی بر معنی­دار بودن این رابطه دلالت داشتند (001/0P<).

سابقه­ی مصرف مواد محرک و توهم­زا در بین افراد دارای

 

 

جدول 1- توزیع فراوانی سابقه­ی مصرف مواد محرک و توهم­زا بر حسب ویژگی­های جمعیت­شناختی دانشجویان تحت مطالعه

P

سابقه­ی مصرف مواد محرک و توهم­زا

سابقه­ی مصرف

 

پارامترهای مورد مطالعه

بلی

تعداد (درصد)

خیر

تعداد (درصد)

NS

(22%) 52

(78%) 185

18 تا 21 سال

گروه­های سنی

(24%) 31

(76%) 99

22 تا 25 سال

(24%) 8

(76%) 25

26 تا 29 سال

NS

(24%) 59

(76%) 188

پسر

جنس

(21%) 32

(79%) 121

دختر

X2 =735/38

P= 000/0

(15%) 13

(85%) 71

با والدین

محل زندگی

(20%) 55

(80%) 225

خوابگاه

(64%) 23

(36%) 13

خانه­ی مجردی

NS

(32%) 15

(68%) 32

کاردانی

مقطع تحصیلی

(20%) 67

(80%) 259

کارشناسی

(33%) 9

(67%) 18

کارشناسی ارشد و بالاتر

 

 

 

 

 

 

سابقه­ی رفتار پرخطر جنسی در جدول 3 ارایه شده است که این یافته­ها حاکی از وجود رابطه­ی معنی­دار بین مصرف آمفتامین­ها، اکستازی و LSD و سابقه­ی رفتار پرخطر جنسی می­باشد (001/0P<). در این مطالعه 9/55 درصد از مصرف
کنندگان اکستازی، 9/57 درصد از مصرف­کنندگان LSD و 4/44 درصد از مصرف­کنندگان مت­آمفتامین (شیشه) به وجود سابقه­ی رفتار پرخطر جنسی (بدون کاندوم) اشاره کرده­اند. جهت پیش­بینی احتمال مصرف یا عدم مصرف مواد محرک و توهم­زا و حذف متغیرهای مخدوش­کننده احتمالی با استفاده از رگرسیون لجستیک، مدل­هایی طراحی گردید که در مدل نهایی، عوامل محل سکونت، سابقه­ی مصرف سیگار، مشروبات الکلی و مواد مخدر و داشتن دوستان سیگاری به عنوان عوامل خطر مهم برای سوءمصرف مواد محرک بودند (05/0P<). هم­چنین مصرف مشروبات الکلی از عوامل خطر مهم برای سوءمصرف مواد توهم­زا بود (05/0P<). جداول 4 و 5، نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون لجستیک، نسبت­های شانس (OR) و حدود اطمینان 95 درصد را برای متغیرهای مدل نشان می­دهند. از کل دانشجویان تحت مطالعه 18 درصد (72 نفر) مصرف مت­آمفتامین را حداقل یک بار در طول عمر گزارش نموده­اند که این میزان برای اکستازی و LSD به ترتیب 5/8 درصد (34 نفر) و 8/4 درصد (19 نفر) بوده است. مصرف مت­آمفتامین در سال جاری 5/10 درصد و در یک ماه

گذشته 5/5 درصد گزارش شده بود. هم­چنین 5/6 و 5/4 درصد مصرف سال جاری و یک ماه گذشته برای اکستازی و میزان 5/2 و 5/0 درصد مصرف سال جاری و یک ماه گذشته برای LSD از یافته­های دیگر این پژوهش بود (نمودار 1).

 

 

جدول 2- توزیع فراوانی سابقه­ی مصرف مواد محرک و توهم­زا بر حسب سابقه­ی مصرف مواد اعتیادآور در بین دانشجویان تحت مطالعه

 

P

سابقه­ی مصرف مواد محرک و توهم­زا

سابقه­ی مصرف

پارامترهای مورد مطالعه

بلی

تعداد (درصد)

خیر

تعداد (درصد)

X2=144/105

P<001/0

(92%) 12

(8%) 1

همیشه

سابقه­ی مصرف مواد مخدر

(64%) 35

(36%) 20

گاهی اوقات

 

(13%) 88

(87%) 288

هرگز

 

X2=461/93

P<001/0

(78%) 25

(22%) 7

همیشه

سابقه­ی مصرف سیگار

(35%) 44

(65%) 80

گاهی اوقات

 

(9%) 22

(91%) 222

هرگز

 

X2=796/102

P<001/0

(94%) 17

(6%) 1

همیشه

سابقه­ مصرف مشروبات الکلی

(49%) 37

(51%) 38

گاهی اوقات

 

(12%) 37

(88%) 270

هرگز

 

X2=995/42

P<001/0

(52%) 37

(48%) 35

همیشه

داشتن دوستان سیگاری

(20%) 35

(80%) 145

گاهی اوقات

 

(23%) 91

(77%) 309

هرگز

 

 

جدول 3- توزیع فراوانی سابقه­ی رفتارهای جنسی پرخطر بر حسب سابقه­ی مصرف مواد محرک و توهم­زا در دانشجویان تحت مطالعه

P

سابقه­ی رفتارهای جنسی پرخطر

سابقه­ی انجام رفتار

سابقه­ی مصرف مواد

خیر

 تعداد (درصد)

بلی

 تعداد (درصد)

X2=467/47

P= 000/0

(1/44%) 15

(9/55%) 19

بلی

سابقه­ی مصرف اکستازی

(5/88%) 324

(5/11%) 42

خیر

X2=068/20

P= 000/0

(1/42%) 8

(9/57%) 11

بلی

سابقه­ی مصرف LSD

(9/86%) 331

(1/13%) 50

خیر

X2=904/57

P= 000/0

(6/55%) 40

(4/44%) 32

بلی

سابقه­ی مصرف مت­آمفتامین (شیشه)

(2/91%) 299

(8/8%) 29

خیر

 

 

 بحث و نتیجه­گیری

دوران جوانی به دلیل ویژگی­های خاص جسمانی و روانی، از پرخطرترین دوره­های تمایل به مصرف مواد محسوب می­شود. بنابراین پرداختن به موضوع سوءمصرف مواد در بین دانشجویان از موضوعات اساسی سلامت جوانان بوده و شناسایی عوامل مرتبط با این موضوع در بین دانشجویان از مهم­ترین اولویت­های پژوهشی این بخش می­باشد. این مطالعه نیز با هدف ارزیابی وضعیت سوءمصرف مواد محرک و توهم­زا به عنوان مقدمه­ای جهت طراحی راهکارهای موثر در پیشگیری از سوء­مصرف مواد نتایج اثربخشی به دنبال داشته است که می­تواند در پیشگیری از سوءمصرف مواد به خصوص در دانشگاه­ها نقش بسیار موثری را ایفا نماید.در مطالعه­ی حاضر 5/8 درصد شرکت­کنندگان حداقل یک بار اکستازی را تجربه کرده بودند که این میزان بالاتر از میزان­های ارایه شده در مطالعه­ی قبلی در بین دانشجویان می­باشد (3،16،7،17،27). این افزایش در مصرف می­تواند به دلیل فاصله­ی زمانی مطالعات قبلی با مطالعه­ی حاضر و نشانگر روند صعودی مصرف مواد محرک باشد. این یافته، مسئله­ی تغییر الگو و روند سوءمصرف مواد مخدر از سنتی به صنعتی و شیوع بالاتر مواد محرک در بین جوانان را تایید می­کند (7،28). از طرفی نتایج مطالعه­ی حاضر با یافته­های برخی از مطالعات همخوانی

 

نمودار 1- توزیع فراوانی (درصد) سوء­مصرف مواد محرک و توهم­زا در بین دانشجویان تحت مطالعه

 

جدول 4- نتایج حاصل از مدل نهایی عوامل موثر بر سوء­مصرف مواد محرک بر اساس مدل­سازی رگرسیون لجستیک*

متغیرهای مورد مطالعه

ضریب رگرسیونی

نسبت شانس

)OR(

فاصله­ی ­اطمینان 95%

P

کران پایین

کران بالا

سابقه­ی رفتار جنسی پرخطر

776/0

173/2

964/0

897/4

061/0

سابقه­ی مصرف سیگار

272/1

566/3

817/1

000/7

000/0

سابقه­ی مصرف مشروبات الکلی

874/0

332/2

113/1

887/4

025/0

سابقه­ی مصرف مواد مخدر

474/1

366/4

958/1

736/9

000/0

داشتن دوستان مصرف­کننده­ی مواد

889/0

432/2

215/1

866/4

012/0

محل سکونت

889/0

434/2

053/1

623/5

037/0

مقدار ثابت

-

-

-

-

000/0

* نتایج حاصل مرحله­ی پنجم مدل­سازی رگرسیون لجستیک به روش Backward Stepwise (Wald) می­باشد.

 

جدول 5- نتایج حاصل از مدل نهاییعوامل موثر بر سوء­مصرف مواد توهم­زا بر اساس مدل­سازی رگرسیون لجستیک*

متغیرهای مورد مطالعه

ضریب رگرسیونی

نسبت شانس

)OR(

فاصله­ی اطمینان 95%

P

کران پایین

کران بالا

مصرف مشروبات الکلی

161/2

679/8

421/2

119/31

001/0

سابقه­ی رفتار جنسی پرخطر

065/1

900/2

965/0

716/8

058/0

مقدار ثابت

-

-

-

-

000/0

* نتایج حاصل مرحله­ی دهم مدل­سازی رگرسیون لجستیک به روش Backward Stepwise (Wald) می­باشد.

 

 

لازم را نشان نداده و پایین­تر از میزان­های ارایه شده در این پژوهش­ها می­باشد (15،28،29). به نظر می­رسد که این اختلاف به دلیل تفاوت در جامعه­ی مورد مطالعه باشد. به این شکل که در برخی مطالعات تنها به یک جنس، توجه شده و یا این که دانشجویان یک دانشگاه دولتی به عنوان جامعه­ی پژوهش انتخاب شده بودند. به گذشت زمان، تغییر الگوی مصرف مواد (28)، میزان دسترسی به مواد به دلیل تفاوت­های جمعیت­شناختی و جغرافیایی (7) و هم­چنین تفاوت­های فرهنگی و اقتصادی دانشجویان دانشگاه­های دولتی و غیر دولتی از یک طرف و وجود همین تفاوت­ها در بین رشته­های تحصیلی مختلف از طرف دیگر (5) توجهی نشده بود. لذا در این مطالعه، تمامی دانشجویان دانشگاه­های مختلف در سطح شهر با در نظر گرفتن تعداد دانشجویان هر دانشگاه و با اختصاص مناسب نمونه­ها به عنوان جامعه­ی پژوهش در نظر گرفته شده بودند و به نظر می­رسد که میزان ارایه شده­ی برآورد دقیق­تری از شیوع سوءمصرف اکستازی در بین دانشجویان باشد. در خصوص میزان مصرف مت­آمفتامین و LSD در بین دانشجویان شهر همدان، نتایج مطالعه­ی حاضر نشان داد که 18 و 8/4 درصد از دانشجویان حداقل یک بار مصرف مت­آمفتامین و LSD را تجربه کرده­اند که این یافته در مطالعات قبلی مورد بررسی قرار نگرفته است (7،28،29) و بالاتر از آمارهای ارایه شده در مطالعات سال­های قبل کشور می­باشد که این تفاوت به دلیل گذشت زمان و تغییر الگوی مصرف در بین جوانان و گرایش بیشتر آن­ها به دلایل متعدد به سمت مواد محرک، توجیه­پذیر می­باشد؛ لکن انجام مطالعات مشابه دیگر در این زمینه توصیه می­گردد.

از دیگر یافته­های این مطالعه، اختلاف معنی­دار آماری در رابطه با سابقه­ی انجام رفتارهای پرخطرجنسی در بین مصرف
کنندگان مواد محرک و توهم­زا بود که در برخی مطالعات نیز یافته­هایی مشابه با نتایج مطالعه­ی حاضر ارایه شده است
(33-30). مصرف­کنندگان مواد محرک معمولا کنترل کمی بر رفتارهای جنسی خود داشته و رفتارهای مهارگسیخته­ای را انجام می‌دهند. بدیهی است که وقتی مهار از روی میل جنسی برداشته شود، فرد کنترلی بر رفتار خود نداشته و احتمال بروز آسیب به دلیل عدم توجه به نکات بهداشتی و از آن جمله عدم استفاده از کاندوم افزایش می­یابد که این مسئله نیز احتمال ابتلا به ویروسHIV ، هپاتیت B و C را افزایش خواهد داد (33).

در بررسی عوامل پیش­بینی­کننده­ی مصرف مواد محرک و توهم­زا در بین شرکت­کنندگان در مطالعه، محل سکونت دانشجویان، سابقه­ی مصرف مواد اعتیادآور (سیگار، مشروبات الکلی و مواد مخدر) و داشتن دوستان سیگاری از عوامل پیش­بینی­کننده­ی مصرف مواد محرک و سابقه­ی مصرف مشروبات الکلی از عوامل پیش­بینی­کننده­ی مصرف مواد توهم­زا در بین دانشجویان شهر همدان بوده است. سکونت در خوابگاه و خانه­های دانشجویی از عوامل موثر بر مصرف مواد محرک و توهم­زا بوده است که این نتایج با یافته­های پژوهش محمدی­راد و آراسته مغایر (34) ولی با نتایج پژوهش­های شمس علیزاده و همکاران (5)، فروتنی و همکاران (24)، بحرینیان (29) و جووال[10] (35) که در مطالعات خود سکونت دانشجویان در خوابگاه و دور از خانواده را از عوامل موثر در سوءمصرف موادی هم­چون تریاک، حشیش و داروهای محرک گزارش کرده­اند، همخوانی دارد. در تحلیل این عوامل می­بایست به این نکات اشاره کرد که طبق نتایج مطالعه 3/68 درصد از شرکت­کنندگان در خوابگاه دانشجویی زندگی می­کنند. به نظر می­رسد حضور دانشجویان جوان در محلی غیر از محل سکونت خانواده­ی خود، آن­ها را با فشارهای روانی و تنش، مواجه خواهد نمود زیرا امکانات تفریحی ناچیز و نامناسب، بعد مسافت، دوری از خانواده و عدم حمایت روانی آن­ها و مشکلات عدیده­ی دیگر، زمینه­ی گرایش به مواد محرک و یا مخدر را فراهم نموده و افزایش خواهد داد (36). نتایج مطالعه­ای در این زمینه، مهم­ترین عوامل گرایش به اعتیاد را ترس از عدم تامین آینده­ی شغلی، دوری از خانواده و عدم تفریح و تجرد، بیان کرده است (37). در صورتی که این افراد از غنای فرهنگی تربیتی کافی و مستحکمی برخوردار نباشند و تحت فشارهای ناشی از محیط تحصیل و زندگی جدید قرار گیرند، احتمال سوءمصرف این مواد بیشتر می­گردد. از آن جا که مراکز آموزشی عالی دولتی و غیر دولتی دارای ظرفیت بالای جذب دانشجو در نقاط مختلف ایران می­باشند، وضعیت موجود در بین دانشجویان به ویژه دانشجویان ساکن خوابگاه و منازل استیجاری، ضرورت توجه خاص به این مسئله را ایجاب می­کند. به نظر می­رسد که زندگی در دوره­ی دانشجویی در کنار خانواده می­تواند در پیشگیری از سوءمصرف مواد، نقش محفاظتی داشته باشد (5).

هم­چنین ارتباط و دوستی با همسالان مبتلا به سوءمصرف مواد از مهم­ترین عوامل موثر بر سوءمصرف مواد محرک می­باشد که قدرت و ضعف تاثیر آن­ها با وضعیت زندگی افراد، ارتباط تنگاتنگی دارد. این عامل، عامل مستعدکننده­ی قوی برای ابتلای نوجوانان وجوانان به اعتیاد بوده و تقریبا در 60 درصد موارد، اولین مصرف مواد به دنبال تعارف دوستان رخ می­دهد (36). در دانشجویانی که اکثر اوقات خود را در خوابگاه­های دانشجویی و همراه با دوستان خود به سر می­برند بالطبع فشار همسالان در بالاترین میزان خود خواهد بود. در همین راستا فیض­زاده در مطالعه­ی خود نرخ حمله­ی ثانویه­ی اکستازی را در ایران 63/0 گزارش کرده­اند. این نرخ، عدد بسیار بالایی بوده و بیانگر آن است که یک فرد آلوده به اکستازی در طول زمان بیش از نیمی از دوستان سالم خود را آلوده خواهد کرد. هم­چنین این محقق نرخ تولید مثل پایه­ی سوءمصرف را حدود 5/1 برآورد کرده است که به این معنی می­باشد که هر دو فرد آلوده، موفق می­شوند سه فرد سالم را آلوده نمایند (38).

 این مطالب گویای این واقعیت است که دانشجویان در این مقطع سنی تحت تاثیر فشار بالای همسالان جهت مصرف مواد قرار دارند که در این بین آموزش مهارت­های مقاومت به خصوص مهارت نه گفتن در مقابل اصرار همسالان نقش مهمی در پیشگیری از مصرف مواد مخدر خواهد داشت که مطالعات متعددی در این زمینه بر مقابله با فشار همسالان تاکید داشته­اند (36،39). آن چه از مطالعه­ی فوق بر می­آید، مصرف بالای مواد محرک در بین دانشجویان است. لازم است هر چه سریع­تر علل گرایش به این مواد مورد بررسی بیشتر  قرار  گیرد.  برای  کمک  هرچه  بیشتر  به این گروه  از

نوجوانان و جوانان، برنامه­های پیشگیری و آموزشی در سطح دانشگاه­ها برای دانشجویان به صورت کاملا سازمان یافته و با

همکاری بین بخشی نهادهای ذی­ربط اجرا شود تا قبل از این که دانشجویان تجربه­ی مصرف مواد را پیدا کنند، سد حفاظتی

برای آنان ایجاد گردد. نحوه­ی انتخاب تصادفی ساده افراد مورد مطالعه از بین دانشجویان شهر همدان در سهمیه­های تعیین شده برای هر دانشکده، به دلیل عدم تمایل به شرکت برخی دانشجویان را می­توان یکی از محدودیت­های مطالعه­ی حاضر بیان کرد. اگر چه انتخاب نمونه­ی مبتنی بر هدف، بهترین روش نمونه­گیری می باشد اما در چنین مطالعاتی برخی افراد تمایلی به شرکت در فرآیند مطالعه ندارند که این موضوع باعث کاهش درصد پاسخدهی افراد مورد مطالعه خواهد شد (در این مطالعه، درصد پاسخدهی برابر با 80 درصد بود).

بدیهی است که بالابودن درصد پاسخدهی افراد می­تواند قدرت تعمیم­پذیری مطالعه را افزایش دهد و این مسئله نقطه­ی عطفی در مطالعات توصیفی مقطعی خواهد بود. هم­چنین در مقایسه­ی میزان شیوع سوءمصرف مواد، استفاده از ابزار سنجش مشابه، ضروری می­باشد. در این پژوهش از مقیاس استاندارد بررسی شیوع مصرف مواد استفاده نشده بود که ممکن است نتایج مقایسات را تحت تاثیر قرار دهد که از این مسئله می­توان به عنوان یکی از محدودیت­های مطالعه اشاره کرد، لذا توجه به نکات فوق در مطالعات آتی پیشنهاد می­گردد.



[1]Substance Abuse

[2]Ecstasy

[3]3, 4-Methylenedioxymethamphetamine

[4]Methamphetamine  

[5]Probability Proportionate to Size Sampling

[6]Lysergic Acid Diethylamide

[7]Lifetime User

[8]Past-Year User

[9]Past-Month User

[10]Jual

 

 
1. Allahverdipour H, Bazargan M, Farhadinasab A, Hidarnia A, Bashirian S. Effectiveness of skill-based substance abuse intervention among male adolescents in an Islamic country: Case of the Islamic Republic of Iran. J Drug Educ 2009; 39(2): 211-22.
2. Sadock BJ, Sadock VA. Comprehensive textbook of psychiatry. 2rd ed. Philadelphia: Lippincott Williams and Wilkins; 1999: 924-5.
3. Tofani H, Javanbakht M. [Comparison adoption styles and attitudes among drug abusers and control Groups]. Journal of Sabzevar University of Medical Sciences 2003; 9(1): 70-9. (Persian)
4. Siyam Sh. [Drug abuse prevalence between male students of different universities in Rasht in 2005]. Tabibe Shargh 2006; 8(40): 279-85. (Persian)
5. Shams Alizadeh N, Moghadam M, Mohsenpour B, Rostami Gooran N. [Prevalence of substance abuse in medical students of Kurdistan University]. Scientific journal of Kurdistan University of Medical Sciences 2008; 13(2):18-26. (Persian)
6. Barati M, Allahverdipour H, Moinei B, Farhadinasab A, Mahjub H. [Evaluation of theory of planned behavior-based education in prevention of MDMA (ecstasy) use among university students]. Medical journal of Tabriz University of Medical Sciences 2011; 33(3): 20-9. (Persian)
7. Sajjadi M, Shariatifar N, Matlabi M, Abbasnezhad AA, Basiri K, Nazemi H. [The rate of knowledge and attitude toward psychoactive drugs and its abuse prevalence in Gonabad University students]. Ofogh-e-Danesh 2009; 15(3): 58-65. (Persian)
8. Leung KS, Abdallah AB, Copeland J, Cottler LB. Modifiable risk factors of ecstasy use: Risk perception, current dependence, perceived control, and depression. Addict Behav 2010; 35(3): 201-8.
9. Vollenweider FX, Liechti ME, Gamma A, Greer G, Geyer M. Acute psychological and neurophysiologic effects of MDMA in humans. J Psychoactive Drugs 2002; 34(2): 171-84.
10. Schydlower M. Substance abuse, a guide for health professional’s American Academy of Pediatrics, dedicated to the health of all children. 2rd ed. Illinois:  American Academy of Pediatrics; 2002: 235.
11. Seyyed Fatemi N, Khoshnavaye Foomani F, Behbahani N, Hosseini F. [Assertiveness skill and use of Ecstasy among Iranian adolescents]. Fundamentals of mental health 2007; 10(4): 265-72. (Persian)
12. Dehghani Kh, Zare A, Dehghani H, Sedghi H, Pourmovehed Z. [Drug abuse prevalence and risk factors in students of Shahid Sadoughi University of Medical Sciences, Yazd]. Journal of Yazd University of Medical Sciences 2010; 18(3): 164-9. (Persian)
13. Johnston LD, O’Malley PM, Bachman JG, Schulenberg JE. Monitoring the future national survey results on drug use, 1975-2007. Volume 1: Secondary school students 2006. Bethesda: National Institute on Drug Abuse; 1: 707. 
14. Ping W, Liub X, Phamd TH, BinFanc JJ, Jin Z. Ecstasy use among US adolescents from 1999 to 2008. Drug Alcohol Depend 2010; 112(1-2): 33-8.
15. Barooni Sh, Mehrdad R, Akbari E. [Survey of Ecstasy use among 15-25 year-olds in five areas of Tehran]. Tehran University of Medical Sciences Journal 2008; 65(11): 49-54. (Persian)
16. Moasheri N. [Knowledge and attitude of ecstasy abuse among Birjand University students]. Journal of Birjand University of Medical Sciences 2006; 1(4): 55-60. (Persian)
17. Mohtasham-Amiri Z, Jafari-Shakib A, Khalili-Moosavi A. Prevalence and factors associated with Ecstasy use among college undergraduates in north of Iran. Asian J Psychiatr 2011; 4(1): 31-4.
18. Bahrami A. [Addiction and prevention process]. 1st ed. Tehran: Samt; 2003: 10-20. (Persian)
19. Zavala SK, French MT, Henderson CE, Alberga L, Rowe C, Liddle HA. Guidelines and challenges for estimating the economic costs and benefits of adolescent substance abuse treatments. J Subst Abuse Treat 2005; 29(3): 191-205.
20. Wills TA, Yaeger AM. Family factors and adolescent substance use: Models and mechanisms. Curr Dir Psychol Sci 2008; 12(6): 222-6.
21. Goodarzi MA, Zar Naghash M, Zar Naghash M. [The perceptions of substance abusers regarding their parental discipline]. Iranian Journal of psychiatry and clinical psychology 2006; 10(39): 241-9. (Persian)
22. Cooper ML. Alcohol use and risky sexual behavior among college students and youth: Evaluating the evidence. J Stud Alcohol 2002; 14(1): 101-17.
23. Akasheh Gh. [Mental Health among college students]. Iranian journal of psychiatry and clinical psychology 2000; 5(4): 11-6. (Persian)
24. Foroutani MR, Rezaeian M. [Knowledge and drug abuse among university students in the town of Larestan]. Iranian journal of nursing 2005; 18(43): 21-9. (Persian)
25. Perkins HW. Surveying the damage: A review of research on consequences of alcohol misuse in college populations. J Stud Alcohol 2002; 14(1): 91-100.
26. Taremian F, Bolhari J, Pairavi H, Ghazi Tabatabaeii M. [The Prevalence of drug abuse among university students in Tehran]. Iranian journal of psychiatry and clinical psychology 2007; 13(4): 335-42. (Persian)
27. Sargholzari M, Balali M, Azad R, Ardakani M, Samari A. [Frequency of drug abuse and relation between individual and family status of medical students]. Social welfare 2004; 3(9): 283-9. (Persian)
28. Allahverdipour H, Farhadinasab A, Bashirian S, Mahjub H. [Pattern of drug abuse among younger adults]. Journal of Yazd University of Medical Sciences 2007; 15(4): 35-42. (Persian)
29. Bahreynian A, Ghaedi GH, Yasami M, Saghafoleslam T. [A survey of drug abuse among Shahid Behesti University of Medical Sciences students]. Teb va Tazkieh 2004; 3(53): 66-78. (Persian)
30. Ford JA, Jasinski JL. Sexual orientation and substance use among college students. Addict Behav 2006; 31(3): 404-13.
31. Parsons JT, Kelly BC, Wells BE. Differences in club drug use between heterosexual and lesbian/bisexual females. Addict Behav 2006; 31(12): 2344-9.
32. Dunn M, Day C, Bruno R, Degenhardt L, Campbell G. Sexual and injecting risk behaviors among regular ecstasy users. Addict Behav 2010; 35(2): 157-60.
33. Wu LT, Schlenger WE, Galvin DM. Concurrent use of methamphetamine, MDMA, LSD, ketamine, GHB, and flunitrazepam among American youths. Drug Alcohol Depend 2006; 84: 102-13.
34. Mohamadi Rad M, Arasteh H. [Prevention of substance abuse among university student]. 1st ed. Tehran: Addiction Challenging and Treatments National Congress; 2002: 17. (Persian)
35. Jual R, Bansal R, Kishore S, Negi KS, Chandra R, Semwal J. Substance use among inter college student in district dehradun. Indian J Community Med 2006; 31: 252-4.
36. Barati M, Allahverdipour H, Moinei B, Farhadinasab A, Mahjub H, Jalilin F. [Assertiveness skills training efficiency on college students’ persuasive subjective norms against substance abuse]. Scientific journal of Hamadan University of Medical Sciences 2011; 18(3): 40-9. (Persian)
37. Zohoor A. [Effective factors in drug and cigarette use among Shahid Bahonar University students in Kerman]. Fundamentals of mental health 2001; 3(3-4): 98-100. (Persian)
38. Feyzzadeh A, Majdzadeh R, Glestan B. [Diffusion rate of ecstasy use in peer group of an ecstasy user]. Hakim medical journal 2004; 7(2): 1-9. (Persian)
39. Allahverdipour H, Heidarnia AR, Kazem Nezhad A, Witte K, Shafiee F, Azad Fallah P. [Applying fear appeals theory for preventing drug abuse among male high school students in Tehran]. Scientific journal of Hamadan University of Medical Sciences 2006; 13(3):43-50. (Persian)