راه اندازی اولین مرکز سلامت روان جامعه نگر در ایران: تجربه ی مراقبت مشارکتی

نوع مقاله : گزارش کوتاه

10.22038/jfmh.2013.773

چکیده

از حدود 40 سال پیش، راهبردهای ارایه‌ی خدمات سلامت روان در جهان دچار تحول چشمگیری شده است. چنان که آن را انقلاب دیگر در سلامت روان
می‌دانند و آن جنبش سلامت روان جامعه‌نگر بوده است. در کشور ما نیز مراکز سلامت روان جامعه‌‌نگر (CMHC) با هدف ایجاد تحول در سلامت روان شهری طراحی شدند. اولین مرکز سلامت روان جامعه‌نگر در منطقه‌ی 16 تهران در سال 1389 راه‌اندازی شد. در این مقاله، مراحل راه‌اندازی اولین مرکز سلامت روان جامعه‌نگر شرح داده می‌شود.

کلیدواژه‌ها


مقدمه

از حدود 40 سال پیش، راهبردهای ارایه­ی خدمات سلامت روان به افراد نیازمند در جهان دچار تحول چشمگیری شده است. چنان که آن را انقلاب دیگر در روان­پزشکی و سلامت روان می­دانند و آن جنبش سلامت روان جامعه­نگر بوده است (1). برای اکثریت مبتلایان به اختلالات روانی، درمان سلامت روان جامعه­نگر، انسانی­تر و موثرتر است (2). در کشور ما نیز در سال 1383 راهبرد ارایه­ی خدمات در قالب مراکز سلامت روان جامعه­نگر در اداره­ی سلامت روان وزارت بهداشت مطرح و تصویب شد (3). مجریان طرح پس از بررسی خدمات و شواهد علمی، مدل مراقبت مشارکتی[1] را برای ارایه­ی خدمات به بیماران تعیین نمودند.

مدل مراقبت مشارکتی در واقع همکاری تنگاتنگ سیستم مراقبت اولیه با یک تیم تخصصی می­باشد (4،5). مدل منتخب مراقبت مشارکتی، شناسایی و درمان اختلالات شایع
روان­پزشکی را با راه­اندازی واحدهای همکار (مرکز سلامت روان جامعه­نگر)[2] CMHC تحقق می­بخشد. هر یک از این واحدهای همکار CMHC شامل یک پزشک عمومی و یک رابط درمان[3] هستند که با مشارکت و نظارت CMHC به شناسایی و درمان افسردگی و اختلالات اضطرابی در بین مراجعان خود می­پردازند. مطالعات مختلف اثربخشی مدل مراقبت مشارکتی را نشان داده­اند (7-4).

در مدل مراقبت مشارکتی تعیین شده برای کشور ما، پزشک عمومی، وظیفه­ی ویزیت بیماران به عهده دارد و رابط درمان (منشی پزشک عمومی) باید سیر بیماری را در مراجعه­کنندگان با تماس­های تلفنی منظم پی­گیری کرده، آنان را ترغیب به
پی­گیری درمان و مراجعات منظم کند. مقاله­ی حاضر مراحل راه­اندازی اولین CMHC در ایران و اجرای مدل مراقبت مشارکتی در آن را شرح می­دهد.

روش­کار

راه­اندازی اولین مرکز اقداماتی در چند مرحله به شرح زیر صورت گرفت:

الف- مرحله­ی مقدماتی: آماده­سازی دستورالعمل­ها، تعیین روش­های جلب مشارکت پزشکان عمومی، طراحی نظام ثبت اطلاعات بیماران، طراحی نظام ارزیابی پزشکان عمومی، طراحی نظام مدیریتی برای مرکز سلامت روان جامعه­نگر، انتخاب منطقه­ی 16 تهران و استخدام کارکنان و تجهیز مرکز در این مرحله انجام شد.

ب- فراخوان پزشکان عمومی: به این منظور همایش یک روزه­ای در آبان 1389 برگزار شد که در آن مراکز سلامت روان جامعه­نگر و ساختار، اهداف و ضرورت­شان مورد بحث و بررسی قرار گرفت و از پزشکان عمومی بخش خصوصی شاغل در منطقه­ی 16 برای همکاری دعوت به عمل آمد. از میان 73 نفر پزشک عمومی شرکت­کننده در همایش، 41 نفر تمایل به همکاری داشتند.

ج- انتخاب پزشکان عمومی برای همکاری: از بین پزشکان داوطلب تعداد 20 پزشک انتخاب و از ایشان برای شرکت در کارگاه آموزشی در آذر 1389 دعوت به عمل آمد. شرط همکاری علاوه بر تمایل پزشک، داشتن منشی و مطب/درمانگاه فعال و قابلیت کار منشی با رایانه بود.

د- آموزش اختصاصی پزشکان عمومی و رابطان درمان: به منظور آموزش مقدماتی پزشکان و رابطان درمان، دو کارگاه آموزشی برگزار گردید. در این کارگاه­ها به ضرورت و اهداف برنامه­ی راه­اندازی مراکز سلامت روان جامعه­نگر، ساختار این مراکز و شیوه­ی ارایه­ی خدمات آن­ها، تشخیص و درمان اختلالات افسردگی و اضطرابی، نحوه­ی تکمیل فرم­های الکترونیک و گزارش­گیری از اطلاعات ثبت­شده پرداخته شد.

هـ- شروع به فعالیت پزشکان عمومی: فعالیت پزشکان همکار به صورت رسمی از اول بهمن ماه 1389 آغاز شد. به منظور شروع به فعالیت پزشکان اقداماتی چون تحویل یک دستگاه رایانه­ی رومیزی جهت استفاده از نرم­افزار و آموزش مجدد نرم­افزار ثبت اطلاعات بیماران به رابطان درمان به صورت اختصاصی در مطب پزشکان صورت گرفت.

و- ادامه­ی فعالیت پزشکان عمومی همکار، آموزش­های دوره­ای و آموزش­های در فیلد: فعالیت پزشکان عمومی تا شهریور 1391 ادامه داشته است. در این مدت فعالیت هر واحد همکارCMHC شامل ویزیت بیماران نوروتیک توسط پزشک و پی­گیری تلفنی توسط رابط درمان بوده است. پزشکان در موارد نیاز، از مشاوره­های تلفنی روان­پزشک مرکز بهره می­برند و در برخی موارد نیز بیماران خود به CMHC مراجعه می­کنند. در مورد بیمارانی که نیاز به درمان­های غیر دارویی دارند، باید ذکر شود که درمان­های غیر دارویی منحصرا در مرکز انجام می­شود و واحدهای همکار مرکز قادر به ارایه­ی چنین خدماتی نیستند.

آموزش­های دوره­ای برای پزشکان در هر سه ماه برگزار
 می­شود و در آن به بحث در مورد مشکلات و سئوالات پزشکان پرداخته و پس­خوراند­های آموزشی داده می­شد. از آغاز بهمن 1391 چندین جلسه­ی آموزشی برگزار شده است. آموزش در فیلد برای نرم­افزار ثبت اطلاعات بیماران نیز تا زمانی که کار با نرم­افزار در مطب به سهولت انجام شود، ادامه یافته است.

ز- نظارت فعالیت پزشکان عمومی و رابطان درمان: ارزیابی کیفیت عملکرد پزشکان همکار توسط روان­پزشک تیم CMHC هر سه ماه یک بار و ارزیابی عملکرد رابطان درمان هر ماه توسط کارشناس سلامت روان انجام می­شود. هم­چنین به منظور بررسی رضایت بیماران از عملکرد واحد همکار CMHC (پزشک و رابط درمان) هر سه ماه یک بار با تعدادی از بیماران تماس تلفنی برقرار می­شود. جمع نمرات این ارزیابی­ها، مبنای ادامه­ی مشارکت با پزشکان است. هم­چنین پرداخت­های سه­ماهه به پزشکان نیز متاثر از نمرات ارزیابی است.

نتیجه­گیری

هر چند که از تاسیس مرکز سلامت روان جامعه­نگر منطقه­ی

16 تهران مدت زمان زیادی نگذشته است و این مرکز گستردگی خدمات سایر مراکز سلامت روان جامعه­نگر دیگر کشورهای دنیا را ندارد، اما با این وجود طی 17 ماه از شروع به کار خود توانسته است به حدود 1300 مراجعه­کننده که اکثرا مبتلا به اختلالات نوروتیک (اختلالات افسردگی و اضطرابی) بوده­اند خدمات ارایه نماید.

در کل دنیا، خدمات اصلی مراکز سلامت روان جامعه­نگر، جامع و متنوع است و در بسیاری از آن­ها تمرکز بر خدمات برای بیماران دچار اختلالات شدید و سایکوتیک شامل شناسایی، درمان و ارجاع، ویزیت در منزل و پی­گیری بیماران، توزیع داروهای روان­پزشکی، فعالیت­های توان­بخشی، ایجاد فعالیت­های درآمدزا، استخدام با دادن پناهگاه و... است (8). بر همین اساس، ویزیت در منزل و پی­گیری تلفنی برای بیماران دچار اختلالات شدید روان­پزشکی در فهرست خدمات CMHC منطقه­ی 16 قرار گرفته است.

خدمات طراحی شده برای مرکز سلامت روان در کشور ما بر اساس شواهد و امکانات موجود بوده و مرحله­ی اول خدمات و مقدماتی آن محسوب می­شود. اما در همین مرحله­ی اول نتایج رضایت­بخشی به دست آمده است که سبب شد مجریان طرح اقدام به تاسیس مرکز دوم در منطقه­ی 17 تهران نمایند. در صورت فراهم آمدن شرایط، امید است CMHC منطقه­ی 16 تهران نیز بتواند در آینده­ای نه چندان دور، خدمات گسترده­تری که سایر مراکز در کل دنیا ارایه می­دهند و شواهد موثری برای آن وجود دارد، فراهم کند.

 

 



[1]Collaborative Care

[2]Community Mental Health Center

[3]Case Manager

Around 40 years ago, the strategies for delivering mental health services has been enormously changed across the world. These changes are considered as a revolution in mental health of which community mental health movement could be mentioned. Community mental health centers (CMHCs) in our country were founded with the goal of improvement in people’s mental health, living in urban areas. The first CMHC was established in district 16 of Tehran in 2010. In this paper, the steps of establishment of first CMHC will be discussed.